πηγή : Νίκος Κορδόσης / facebook.com/profile
Το 1926 το Μεσολόγγι γιόρτασε την πρώτη εκατονταετηρίδα από την Έξοδο με περίλαμπρες εκδηλώσεις που είχε οργανώσει ο Χρήστος Ευαγγελάτος ευρισκόμενος στον δεύτερο μόλις χρόνο της δημοτικής του θητείας. Οι εκδηλώσεις αυτές περιλάμβαναν και τα αποκαλυπτήρια των περισσοτέρων μνημείων και προτομών που και σήμερα δεσπόζουν στον Ταφείο των Ηρώων μεταξύ των οποίων και η προτομή του Χρήστου Καψάλη. Μιας μορφής που ο καλλιτέχνης Αντώνιος Σώχος την αποδίδει βιβλική και αυστηρή. Την αποδίδει ως υπερφυσικό πρόσωπο, ως έναν τιτάνα όπως και ήταν πράγματι ο Χρήστος Καψάλης.
Προερχόμενος από προύχοντες γονείς υπήρξε από τους πρωτεργάτες της Επανάστασης στο Μεσολόγγι χάριν την οποίας διέθεσε τα χρήματά του και όλη του την κινητή και ακίνητη περιουσία.
Κατά την άφιξη του Βύρωνα παραχώρησε το ένα από τα δύο συνεχόμενα σπίτια του για την φιλοξενία του ποιητή ενώ το ισόγειο του σπιτιού όπου διέμενε ο ίδιος το είχε μετατρέψει σε αποθήκη πυρίτιδας και «φυσεκοδετείο» γιατί εκείνο το σημείο της πόλης προστατεύονταν καλύτερα από τα πυροβολεία των νησίδων Ανεμόμυλου και Μαρμαρούς (περίπου πίσω από ΄κεί όπου σήμερα στεγάζεται η νομαρχία) .
Σε όλες τις συσκέψεις των πολεμικών συμβουλίων για την τύχη της πόλης, όταν πλέον ήταν παντελής η έλλειψη των τροφών και είχαν αρχίσει να εκδηλώνονται ασθένειες χωρίς να υπάρχουν φάρμακα για την αντιμετώπισή τους, καλείτο να συμμετάσχει και ο εβδομηνταπεντάχρονος τότε Καψάλης ο οποίος μαζί με τον επίσκοπο Ιωσήφ Ρωγών περιφέρονταν στους προμαχώνες και εμψύχωνε τους αγωνιστές ενώ στις διακοπές των κανονιοβολισμών, παρά την ηλικία του, ασχολείτο με τις επιδιορθώσεις των ρηγμάτων των προμαχώνων.
Όταν στις 8 Απριλίου 1826 συνήλθε το Συμβούλιο των Μεσολογγιτών και αποφάσισε την Έξοδο , ετέθη το ερώτημα τι θα γίνουν οι μη δυνάμενοι να εξέλθουν. Ο Καψάλης, ακούγοντας την πρόταση του Γουρνάρα να σφαγούν τα γυναικόπαιδα και οι ανήμποροι, πρόβαλε σθεναρή αντίδραση και δήλωσε ότι αναλαμβάνει αυτός να τινάξει το σπίτι του στο αέρα μαζί με όσους δεν ήθελαν να πέσουν στα χέρια των Τούρκων αλλά επιθυμούσαν να έχουν θάνατο ηρωικό .
Από το πρωϊ της 10ης Απριλίου, και αφού είδε την γυναίκα του Αλεξάνδρα Π. Παλαμά να πεθαίνει μπροστά του από τις κακουχίες και την πείνα, πήρε το ραβδί του και βγήκε στους δρόμους της πόλης καλώντας τις άρρωστες, τις ηλικιωμένες και τα γυναικόπαιδα να τον ακολουθήσουν.
Έτσι συγκεντρώθηκαν στο Καψαλέικο τετρακόσιοι λαβωμένοι, άρρωστοι, γέροντες και γυναικόπαιδα και, όπως αναφέρει ο Σπυρίδων Τρικούπης στην Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως, «ψάλλοντας εξόδιους και πατριωτικούς ύμνους προσήνεγκαν εαυτούς ολοκαύτωμα επί τη εισβολή των εχθρών»
Όμως ο δαυλός και η φωτιά του Καψάλη που πέρασε από την Παγκόσμια Ιστορία στον χώρο του Θρύλου, τους μόνους που δεν συγκίνησε ήταν τα μέλη της Επιτροπής κρίσεως των αγωνιστών οι οποίοι «έκριναν και αποφάσισαν» ότι ο Χρήστος Καψάλης, αυτός που όταν ήχησε η σάλπιγγα της Ελευθερίας, παρά το προχωρημένο της ηλικίας του και την χωλότητα του, έπιασε τα όπλα και ενσωματώθηκε στην Φρουρά αφού προηγουμένως είχε λάβει μέρος στις μάχες του Μακρυνόρους, αυτός που διέθεσε όλη του την περιουσία για τον Αγώνα, αυτός που προσέφερε τον εαυτό του θυσία στον βωμό της Πατρίδας και από τα τέσσερα παιδιά του τα τρία στην αιχμαλωσία και το τέταρτο σκοτωμένο στην Έξοδο, έπρεπε να καταταγεί στην Ε΄ !!!! τάξη των αγωνιστών.
Και χρειάστηκαν να υποβληθούν αναφορές και υπομνήματα, να διατυπωθούν παράπονα, να υπογράψει για την προσφορά του ειδικό πιστοποιητικό ο υπαρχηγός της Φρουράς και διασωθείς από την Έξοδο Ιωάννης Ραζηκότσικας, να αλλάξουν κυβερνήσεις και να περάσουν 30 !!! περίπου χρόνια για αποκατασταθεί η μνήμη του ήρωα και να του απονεμηθεί μετά τον θάνατό του ο τίτλος του στρατηγού.
Αλλά την ίδια περιφρόνηση έδειξε το Ελληνικό μας Κράτος και για τον γιό του Καψάλη τον Δημήτριο , που σε ηλικία 11 χρόνων αιχμαλωτίστηκε στην Αίγυπτο , όταν το 1846 επέστρεψε στο Μεσολόγγι αόμματος «περιφερόμενος ρακένδυτος και πένης ανά τας οδούς» ζητιανεύοντας για να επιβιώσει.
Και η Πολιτεία, λές και ήταν αυτή αόμματος αδιαφορούσε πλήρως στις εκκλήσεις για την χορήγηση μιας στοιχειώδους συντάξεως που υπέβαλε γι΄αυτόν ο Θ. Παλαμάς , όπως αδιαφορούσε μέχρι και το 1862 που οι τελευταίοι αγωνιστές της Εξόδου «των οποίων τα σώματα γέμοντα πληγών, μαρτυρούντα τον πατριωτισμόν, την γενναιότητα και την αυταπάρνησιν, γερόντων στερουμένων και αυτού του επιουσίου άρτου !!!!! » με αναφορά τους προς τον Βασιλιά της Ελλάδος ζητούσαν από την Κυβέρνηση να τους δώσει μία στοιχειώδη αποζημίωση, όπως φαίνεται και στο σχετικό έγγραφο που προέρχεται από την συλλογή του Ιστορικού Αρχείου Σκιαθά.
(Το πιο πάνω έγγραφο είναι δημοσιευμένο στην κοινή έκδοση της «Διεξόδου» και του ΤΕΙ Μεσολογγίου με τον τίτλο «Το ΄21 και οι πρωταγωνιστές του» από την ομώνυμη έκθεση που παρουσιάστηκε στο Ιστορικό Μουσείο «Διέξοδος» στις Γιορτές Εξόδου του 2009).
