Κείμενο:Διονύσης Μαμάσης M.Sc. Περιβαλλοντολόγος- Χαρτογράφος info@mamasis.gr
Φωτογραφίες: ΔιονύσηςΜ αμάσης M.Sc.- Νίκος Πατερέκας
πηγή : Τα νέα της Καψοράχης Αριθμός φύλλου20 *Οκτώβριος*Νοέμβριος*Δεκέμβριος 2011
Πέλαγος της Αιτωλίας έχουν χαρακτηρίσει τη Τριχωνίδα. Η μεγαλύτερη λίμνη γλυκού νερού της Ελλάδας με έκταση 97,2 km2 και μία από τις λιγο – στές που σχηματίζουν κρυπτοβύθισμα, δηλαδή ο πυθμένας της βρίσκεται γύρω στα 40 μέτρα κάτω από τη μέση στάθμη της επιφάνειας της θάλασσας. Συνδέεται με τη γειτονική λίμνη Λυσιμαχία μέσω ενός στενού διαύλου μήκους 2,8 χλμ δημιουργώντας ένα από τα σπουδαιότερα λιμναία οικοσυστήματα της χώρας.
Η Τριχωνίδα είναι από τις πιο πλούσιες λίμνες της Ευρώπης σε είδη ψαριών με 18 ψάρια να ζουν στη λίμνη και 2 να διαβίουν στα ρέματα της. Οι ιδιαιτερότητές της, οι φυσικές ομορφιές γεμάτα χρώματα, η πλούσια βιοποικιλότητα και η οικολογική αξία κεντρίζουν το ενδιαφέρον και αποτελεί πόλο έλξης και προσέλκυσης για επιστήμονες, ερευνητές και απλούς φυσιολάτρεις. Από τους σημαντικότερους υδάτινους αποδέκτες σε όγκο νερού στην Ελλάδα με μέγιστο βάθος 58 μέτρα και μήκος ακτογραμμής 51 χλμ .Η λίμνη τροφοδοτείται από ποτάμια, ρέμματα και τα νερά ανανεώνονται με τις υπόγειες πηγές. Στη παρόχθια ζώνη η πλούσια χλωρίδα και πανίδα εξασφαλίζουν ιδιωτικότητα στους οργανισμούς της λίμνης. Από τη μια τα νούφαρα, ιτιές, νερόφραξοι, αιωνόβιοι πλάτανοι, ίριδες, άγριες ορχιδέες και από την άλλη βίδρες που κρύβονται στα λαγούμια, νερόφιδα, σαύρες, φρύνοι και έντομα παίζουν καθοριστικό ρόλο στην τροφική αλυσίδα της λίμνης ̈ Βραχωρίου ̈.
Το οικοσύστημα παρουσιάζει έντονο ορνιθολογικό ενδιαφέρον και φιλοξενεί σημαντικό αριθμό πουλιών. Διαχειμάζουν πολλά υδρόβια ενώ είναι και σημαντικός σταθμός κατά την διάρκεια της μετανάστευσης και προ – σγειώνονται πουλιά για λίγες μέρες ή και ακόμη και ώρες είναι και χώρος φωλιάσματος. Εχουν παρατηρηθεί περίπου 200 είδη πουλιών, εκ των οποίων 30-50 θεωρούνται απειλούμενα . Πουλιά που ζούν μέσα στους καλαμιώνες, στους ασβεστούχους βάλτους, κρυμμένα στη βλάστηση και στους θάμνους, πουλιά “φαντάσματα” που πιο πολύ τα ακούει κανείς παρά τα βλέπει. Η χρωματική και ηχητική παν – δεσία του φτερωτού κόσμου της Τριχωνίδας κάνουν το λιμναίο οικοσύστημα ένα αναπόσπαστο τμήμα της φυσικής κληρονομιάς του Καλλικρατικού Δήμου Αγρινίου και Θέρμου. Κορμοράνοι που λιάζονται με ανοιχτές τις φτερούγες έρχονται σε σμήνη τις πρωινές ώρες για να τραφούν και να κουρνιάσουν από το φράγμα του Στράτου ενώ αλκυώνες περνούν ξαφνικά από μπροστά σου με πολύ γρήγορη ταχύτητα για να ψαρέψουν στις όχθες του υγροτοπικού συστήματος. 
Από ερωδιούς, οι λευκοτσικνιάδες διακρίνονται στις όχθες, μικροτσικνιάδες εντός στους καλαμιώνες στη Ματαράγκα, νυχτοκόρακες να λιάζονται πάνω σε παλούκια – ξύλα εντός του νερού και πορφυροτσικνίας διασχίζοντας το κανάλι του Αλάμπεη. Από τα υδρόβια είδη οι φαλαρίδες παραμένουν σε χαμηλά επίπεδα ενώ οι νερόκοτες με το χαρακτηριστικό κοκκινοκίτρινο ράμφος τους κινούνται με ευκολία μέσα και έξω από το νερό. Οι κιτρινοσουσουράδες, τα μεταναστευτικά τρυγώνια, οι τσιχλοποταμίδες με το παράξενο κελάηδα τους ακόμη και οι καρακάξες που αποτελούν πο – λυπληθές είδος λειτουργούν ανάλογα με την περίσταση. Νανοβουτηχτάρια που εντυπωσιάζουν με τα εκπληκτικά μακροβούτια τους, πρασινοκέφαλες πάπιες που διακρίνονται από το πράσινο κεφάλι των αρσενικών, μαυροκέφαλες πάπιες που εμφανίζονται σε αξιόλογο πληθυσμό παρόλο που έχουν μειωθεί και αυτές τα τελευταία χρόνια από το κυνήγι, σαρδέλες που πετούν γρήγορα και ξυστά πάνω από το νερό, κιρκίρια και χουλιαρόπαπιες παρατηρούνται εντός του υδατικού συστήματος.
Από την κατηγορία των γλαύκων χουχουριστής στο δάσος φράξου Τριχωνίου, γκιώνης, μπούφος, κουκουβάγια και τυτώ γνωστά και ως κλαψοπούλια στην Αβώρανη καταγράφονται στη λίστα της ορνιθοπανίδας της Τριχωνίδας. Οι άφοβοι καστανοκέφαλοι γλάροι τους συναντάμε σε μεγάλα κοπάδια στη Μυρτιά και επωφελούνται τις ανθρώπινες δραστηριότητες αλλά με καθημερινούς επισκέπτες τους ασημόγλαρους. Τα ποταμογλάρονα ψαρεύουν με μεγάλη επιδεξιότητα και βουτάνε με την μύτη πάντα μπροστά παρόλο που οι αριθμοί του είδους είναι μικροί αριθμοί ενώ παραμένουν στη λίμνη μέχρι το Σεμπτέβρη που μεταναστεύουν. Αρπακτικά όπως γερακίνες που φωλιάζουν στους ορεινούς όγκους του Αρακύν θου και του Παναιτωλικού, καλαμόκιρκοι αναζητώντας την τροφή τους πάνω από τους καλαμιώνες ψάχνοντας να αιφνιδιάσουν κάποιο απρόσεκτο πουλί ή να πετύχουν καμία τραυματισμένη φαλαρίδα. Ξεφτέρια , βραχοκιρκίνεζα και οι καλοκαιρινοί επισκέπτες όπως ο φιδαετός που ξεχειμωνιάζει στην Αφρική και ο σφηκιάρης που περιλαμβάνει στο μενού του έντομα, σφηκοφωλιές, μικρά θηλαστικά και ερπετά. Τα όρνια της Κλεισούρας μετακινούνται σε ανοιχτές περιοχές για ανεύρευση τροφής ( ψοφίμια ) και μέχρι το Παναιτωλικό όρος. Παλιότερα στα παραλίμνια χωρία φώλιαζαν οι πελαργοί ενώ από πέρσυ έκαναν και πάλι την εμφανισή τους στον τρούλο της εκκλησιάς του Παναιτωλίου . Το μεταναστευτικό πουλί γνωστό και ως λελέκι αυτή τη χρονική περίοδο επωάζει τα αυγά για να φέρει στο φως 4-5 νεοσσούς και θεωρούνται δείκτες της υγειάς υγροτοπικών και αγροτικών οικοσυστημάτων.
Η Τριχωνίδα παρόλο που δεν έχει αξιοποιηθεί οικοτουριστικά ενδείκνυται απόλυτα για παρατήρηση πουλιών (birdwatching) μιας και το φυσικό της περιβάλλον και η πλούσια ορνιθοπανίδα αποτελούν βασικό χαρακτηριστικό για παρατήρηση ως μέσο αναψυχής αλλά και ως προσπάθεια μελέτης και προστασίας των άγριων πουλιών. Παρατηρητήριο ορνιθοπανίδας για τους πολίτες και τη μη ενόχληση οργανισμών δεν υπάρχει παρόλα αυτά η πρόσβαση για παρατήρηση μπορεί να πραγματοποιηθεί στις παρόχθιες περιοχές όπως στα Αμπάρια Παναιτωλίου, στη Παλαιόχωρα Καινούργιου, στη Δογρή, στη Κάτω Μυρτιά, στα Σιταράλωνα, στο Ναυτικό όμιλο Τριχωνίδας στη Ματαράγκα, στο Τριχώνιο, στο Δαφνιά, στο θυρόφραγμα και στις εισόδους των τεχνικών καναλιών. Κάθε χρόνο έτσι και φέτος, από τις αρχές της δεκαετίας του 80 πραγματοποιούνται τον Ιανουάριο οι μεσοχειμωνιάτικες καταμετρήσεις υδρόβιων πουλιών από την Ορνιθολογική στην Τριχωνίδα και σε όλους τους υγροτόπους της Ελλάδας για τη πληρέστερη δυνατή καταγραφή των υδροβίων πτηνών που διαχειμάζουν.
Η λίμνη Τριχωνίδα μαζί με την Λυσιμαχία είναι μια από τις 419 περιοχές που έχουν ενταχθεί στο οικολογικό δίκτυο Natura 2000 ως Ειδική Ζώνη Διατήρησης (GR2310009) σύμφωνα με τις Κοινοτικές Οδηγία 92/43/ ΕΟΚ «για την διατήρηση των φυσικών οικοτόπων καθώς και της άγριας χλωρίδας και πανίδας» και 79/409/ ΕΟΚ « για την διατήρηση των άγριων πουλιών». Επιπλέον ανήκει και στο Δίκτυο Παρακολούθησης Σημαντικών Περιοχών για τα πουλιά της Ελλάδας (IBA GR91). Μια παγκόσμια πρωτοβουλία που στοχεύει στην καταγραφή και προστασία όλων των περιοχών που είναι ζωτικές για την διατήρηση των ειδών του πλανήτη . Παρόλα αυτά όμως στους βιοτόπους των πουλιών οι ασύνετες ανθρωπογενείς δραστηριότητες με την απόθεση απορριμμάτων και αδρανών υλικών, την ανεξέλεγκτη χρήση λιπασμάτων και φυτοφαρμάκων, την έντονη λαθροθηρία με το μη ελεγχόμενο κυνήγι υποβαθμίζουν το περιβάλλον με φυσικό επακόλουθο την μείωση της βιοποικιλότητας και των φτερωτών πουλιών . Η γοητεία και η αστραφτερή ομορφιά των πουλιών με τα σπάνια υδρόβια και παρυδάτια είδη, τα αρπακτικά πουλιά με το μυτερό γαμψό ράμφος τους , τους ερωδιους με τα ψηλά πόδια, το μακρύ λαιμό και το μυτερό ράμφος τους, τους περαστικούς πελεκάνους, τους βουβόκυκνους και πολλά άλλα είδη αποτελούν το φυσικό βιοτικό περιβάλλον της Τριχωνίδας που αποτελεί λίμνη ζωής και έναν από τους σημαντικότερους οικολογικούς πλούτους της περιοχής μας.
