Οι υγρότοποι του Μεσολογγίου και οι φτερωτοί “κάτοικοί” τους

Αναδημοσίευση από το thetravelbook.gr
Κείμενο – Φωτογραφίες: Γιώργος Αβαγιανός

Οι υγρότοποι του Μεσολογγίου είναι ένα από τα πιο σημαντικά, για την ορνιθοπανίδα, οικοσυστήματα της Ελλάδας αλλά και της Ευρώπης. Σχηματίστηκαν τα τελευταία 10.000 χρόνια από τα νερά δύο ποταμών, του Αχελώου και του Εύηνου: ο μεν Αχελώος πηγάζει από το όρος Περιστέρι και έπειτα από μια διαδρομή 220 χλμ. (καθώς είναι το δεύτερο μεγαλύτερο ποτάμι της Ελλάδας) εκβάλλει στα δυτικά του συμπλέγματος των λιμνοθαλασσών, ενώ ο Εύηνος, που πηγάζει από τα Βαρδούσια, εκβάλλει στα ανατολικά.

Από τις τρεις λιμνοθάλασσες της περιοχής, μεγαλύτερη είναι του Μεσολογγίου, βόρειά της βρίσκεται εκείνη του Αιτωλικού και ανατολικά η λιμνοθάλασσα της Κλείσοβας. Κατά την αρχαιότητα η περιοχή ονομαζόταν Κυνία και οι σημαντικότερες πόλεις της ήταν η Καλυδώνα, κοντά στο σημερινό Κρυονέρι, και η Πλευρώνα. Σύμφωνα με τον Ομηρο μάλιστα, οι κάτοικοί τους, Αιτωλοί και Κουρήτες, συμμετείχαν και στον Τρωικό πόλεμο με σαράντα πλοία.

Εδώ λοιπόν συγκεντρώνεται ένας πολύ μεγάλος πληθυσμός παρυδάτιων πουλιών, καθιστώντας τον υδροβιότοπο ως τον σημαντικότερο της Δυτικής Ελλάδας. Το 1974, στο πλαίσιο της Συνθήκης Ραμσάρ, χαρακτηρίστηκε διεθνούς σημασίας και από το 2006 είναι Εθνικό Πάρκο, ενταγμένο στο δίκτυο Natura 2000, ενώ και το δάσος φράξων στο Λεσίνι χαρακτηρίστηκε μνημείο της φύσης. Αυτό είναι ό,τι έχει απομείνει από τα παραποτάμια δάση του Δέλτα του Αχελώου.

Τα χωράφια, κυρίως με καλαμπόκια, που περιβάλλουν το 500 στρεμμάτων δάσος, κάποτε ανήκαν στην (αποξηραμένη σήμερα) λίμνη Μελίτη. Τα αναχώματα που χωρίζουν τις λιμνοθάλασσες από τη θάλασσα είναι φυσικά, γι’ αυτό και το οικοσύστημα παρέμεινε σχετικά αδιατάρακτο, σε αντίθεση με όλες τις άλλες ελληνικές λιμνοθάλασσες, στις οποίες φτιάχτηκαν τεχνητά αναχώματα.

Η κυριότερη ανθρώπινη παρέμβαση είναι ο ασφαλτόδρομος που συνδέει το Μεσολόγγι με την Τουρλίδα, που έπαψε πια να είναι νησί από το 1885, όταν κατασκευάστηκε ο δρόμος. Κατά μήκος του δρόμου έχουν φτιαχτεί «πελάδες», πασσαλόπηκτες καλύβες επάνω από το νερό, που χρησιμεύουν ως αποθήκες στις ιχθυοκαλλιέργειες, τα «διβάρια» όπως τα ονομάζουν οι ντόπιοι. Δίπλα στις πελάδες είναι αραγμένες οι τοπικές, παραδοσιακές βάρκες, οι λεγόμενες γαΐτες, δαφνοκάρια και πριάρια. Κάποιοι διατηρούν ακόμη και τα πανιά ως κινητήρια δύναμη.

Τα ψάρια μπαίνουν στις λιμνοθάλασσες για να τραφούν και πιάνονται σε παγίδες που στήνουν οι ψαράδες. Περισσότερα από 250 είδη πουλιών ζουν μόνιμα ή επισκέπτονται περιοδικά τον υγρότοπο. Τα πιο εντυπωσιακά για τους επισκέπτες, λόγω του μεγέθους τους, είναι οι αργυροπελεκάνοι (ή «τυμπανιάδες» για τους ντόπιους) και τα φοινικόπτερα, οι «περιγιαλίτες», που καταφθάνουν πολυάριθμα τους χειμερινούς μήνες.Αλλα πολύ εύκολα παρατηρήσιμα πουλιά είναι ερωδιοί, αργυροτσικνιάδες, σταχτοτσικνιάδες «ραβανοί» και λευκοτσικνιάδες «ψαροφάγοι», που μπορεί εύκολα να δει ο κάθε ταξιδιώτης δίπλα στους δρόμους που διασχίζουν τις λιμνοθάλασσες, από κάποια απόσταση βέβαια, γιατί αν τους πλησιάσουμε πολύ σπεύδουν να απογειωθούν. Στα λασποτόπια θα δούμε διάφορες σκαλίδρες να τρέφονται σκαλίζοντας τη λάσπη. Παραδίπλα, να περπατούν αργά με τα ψιλόλιγνα πόδια τους, κομψοί «αδραχτάδες» ή καλαμοκανάδες, μαζί με τους νεοσσούς τους, τώρα το φθινόπωρο.

Οικογενειακές εικόνες προσφέρουν και οι πιο μεγαλόσωμες ασπρόμαυρες αβοκέτες, τα «βασιλοπούλια», με το γυριστό προς τα επάνω ράμφος, καθώς φροντίζουν για την ασφάλεια των νεαρών απογόνων τους. Πιο στοργικοί γονείς ακόμη είναι οι βαρβάρες («θαλασσινιάδες» για τους Μεσολογγίτες), ιδιαίτερα τα αρσενικά με το εντυπωσιακό κόκκινο ράμφος.Θα τα δούμε να κολυμπούν με την ακολουθία πολλών νεοσσών, που δεν τους εγκαταλείπουν ακόμη και αν τα πλησιάσουμε αρκετά. Ομως, πρωταθλητές στη… στοργικότητα είναι τα σκουφοβουτηχτάρια ή «νταλντίκια». Και τα δύο μέλη του ζευγαριού φροντίζουν τα μικρά, που ακολουθούν ή κάθονται επάνω στη μάνα, περιμένοντας να τραφούν από τα ψάρια που φέρνει ο μπαμπάς. Σπάνιες και μαγικές εικόνες της ελληνικής φύσης που όμως εδώ μοιάζουν αυτονόητες.Τον χειμώνα, δεκάδες είδη από πάπιες κατεβαίνουν από τον μακρινό ευρωπαϊκό βορρά για να διαχειμάσουν εδώ, όπως χουλιαρόπαπιες (κουταλάδες), σφυριχτάρια (σουστάρια), κιρκίρια (καρκαρέλια), σαρσέλες (σγαντζίδια), καπακλήδες (γαλόνια), πρασινοκέφαλες (πρασινιάδες) και άλλα.

Κυριολεκτικά ο υδροβιότοπος τότε ασφυκτιά από ζωή, ενώ είναι πολύ πιθανό να συναντήσει κανείς τους πανέμορφους ψαραετούς που τρέφονται με τα λαβράκια και τα κεφαλόπουλα των υγροτόπων. Οι στρειδοφάγοι (θαλασσομπεκάτσες), με το χαρακτηριστικό πορτοκαλί ράμφος, τα νανογλάρονα (τσαλικάρια) και οι ποταμοσφυριχτές (αιγιαλίτες) φτιάχνουν τις φωλιές τους κατάχαμα, επάνω στα αναχώματα. Θα δούμε τα ζευγάρια να φλερτάρουν άφοβα γύρω από τις φωλιές. Εντυπωσιακό θέαμα προσφέρουν τα νανογλάρονα, με το αρσενικό να προσπαθεί να δελεάσει το θηλυκό προσφέροντας ψάρια.Ωστόσο δεν είναι όλα τα πουλιά εδώ τόσο εύκολα ορατά. Κάποια κρύβονται ανάμεσα σε καλάμια και δύσκολα ξεπροβάλλουν από αυτά. Οι πορφυροτσικνιάδες (τρυγονοσούρτες), παρόλο το ψηλό τους ανάστημα, είναι ιδιαίτερα ακριβοθώρητοι. Με υπομονή θα δούμε να ξεπροβάλλουν από τα καλάμια για να ψαρέψουν αυτά τα υπέροχα τεράστια πουλιά, με το γκριζομπλέ και καστανό φτέρωμα. Το ίδιο κρυπτωλοί είναι και οι ήταυροι, οι «τρανομουγκάνες» για τους ανθρώπους της λιμνοθάλασσας. Αυτοί κρύβονται όλη τη μέρα μέσα στα καλάμια και εάν παρ’ ελπίδα τους εντοπίσουμε, υψώνουν το ράμφος και μιμούνται την κίνηση των βούρλων, σε μια προσπάθεια να παραμείνουν αόρατοι.

Μόνιμοι κάτοικοι των καλαμιώνων είναι και οι μικροτσικνιάδες ή «μουλωχτοί», που με τα μακριά δάχτυλά τους αγκαλιάζουν τα καλάμια και κυκλοφορούν ανάμεσά τους ψαρεύοντας. Καμιά φορά, ανάμεσα στα βούρλα, θα δούμε και τις ακόμη πιο δειλές μικροπουλάδες, τους «βουρλιάγκους» των ψαράδων, που ποτέ δεν εμφανίζονται στα ανοικτά. Εκτός από τα πουλιά, στους καλαμιώνες ζουν και πολλά είδη αράχνης, που στήνουν τα δίχτυα τους για να πιάσουν τα αμέτρητα έντομα των βάλτων. Αλλες είναι μεγάλες και άλλες μικροσκοπικές, όλες όμως εντυπωσιακές με τα πολλά μάτια τους και τα ποικιλόμορφα σχέδια που κοσμούν το σώμα τους. Οσες κάθονται επάνω σε λουλούδια των βάλτων, όπως σε νερόκρινους, συχνά παίρνουν το χρώμα των λουλουδιών και γίνονται σχεδόν αόρατες.

Εδώ ζουν ακόμη εκατοντάδες είδη εντόμων, που ωστόσο λόγω του μικρού τους μεγέθους είναι αρκετά δύσκολα παρατηρήσιμα. Κάποια έντομα ζουν επάνω στο νερό και άλλα κυριολεκτικά περπατούν επάνω του με τα μακριά τους πόδια. Από αυτά τρέφονται πολλά είδη αμφίβιων, κυρίως βάτραχοι, που βυθισμένοι στο νερό καραδοκούν για να τα αρπάξουν μόλις αυτά περάσουν από πάνω τους.Οι θηρευτές αυτών των παρυδάτιων εντόμων δεν είναι μόνο υποβρύχιοι, αλλά και υπέργειοι, όπως οι σαύρες, που περιπολούν από τη στεριά.

Αν και οι υγρότοποι απλώνονται σε μια τεράστια έκταση, εντούτοις οι ανθρώπινες παρεμβάσεις δεν είναι λίγες. Η αλλαγή της κατεύθυνσης του Αχελώου, η επέκταση της εντατικής υδατοκαλλιέργειας, η δημιουργία τάφρων, η αποξήρανση για τις αγροκαλλιέργειες, η κατασκευή εξοχικών κατοικιών στις παράκτιες αμμοθίνες, η κατασκευή δρόμων και η λαθροθηρία απειλούν το μοναδικό αυτό πλέγμα βιοτόπων. Το πολύπλοκο οικοσύστημα των υγρότοπων του Μεσολογγίου έχει ανάγκη από όλους τους κατοίκους του, για να διατηρηθεί όσο γίνεται πιο ανέπαφο.