του Παναγιώτη Χασκή* αναδημοσίευση από την greenagenda.gr
Πρόκειται για έναν από τους σημαντικότερους υγροτόπους της χώρας μας, με σημαντική οικονομική και περιβαλλοντική σημασία. Είναι ένας διεθνούς σημασίας υγρότοπος που προστατεύεται από πλήθος οδηγιών. Ωστόσο τα τελευταία χρόνια το οικοσύστημα του Αμβρακικού Κόλπου μοιάζει να αργοπεθαίνει δημιουργώντας άμεσα οικονομικά προβλήματα σε όσους εργάζονται και ζουν από τον κόλπο. Αναφορές γίνονται από ψαράδες για τις μειωμένες ποσότητες ψαριών αλλά και φαινόμενα όπως εκείνο του 2008 (μαζικός θάνατος ψαριών), λόγω ασφυξίας των ψαριών από μη οξυγονωμένα νερά του βυθού (ανάδευση υδάτων), φαινόμενο που έχει ξανασυμβεί στο παρελθόν.
Ο εμπλουτισμός των υδάτων με θρεπτικά είναι ένα από τα πιο σύγχρονα περιβαλλοντικά προβλήματα και συσχετίζεται άμεσα με τον ευτροφισμό των υδάτων. Στον Αμβρακικό κόλπο καταλήγουν τα ύδατα των ποταμών Άραχθου και Λούρου. Οι δυο ποταμοί σε όλο το μήκος τους είναι αποδέκτες διάφορων ανθρωπογενών δραστηριοτήτων όπως είναι η γεωργία, η βιομηχανία, οι κτηνοτροφικές εγκαταστάσεις καθώς και τα αστικά υγρά απόβλητα. Η αύξηση της γεωργίας καθώς και οι σύγχρονες ανάγκες για υψηλή παράγωγη στην πεδιάδα της Άρτας-Πρέβεζας έχουν οδηγήσει τους παραγωγούς, είτε από άγνοια είτε από λανθασμένες συμβουλές γεωπόνων, να ρίχνουν μεγάλες ποσότητες λιπασμάτων που έχουν ως αποτέλεσμα την αύξηση του ευτροφισμού στον Αμβρακικό κόλπο, καταστρέφοντας έτσι έναν άλλο κλάδο που είναι αυτός της αλιείας. Χαρακτηριστικό είναι ότι την εποχή της άνοιξης κάτω από το βάθος των 10 μέτρων δεν υπάρχει οξυγόνο εξαιτίας ευτροφικών φαινομένων.
Τι είναι όμως ο ευτροφισμός; Τα άλατα αζώτου και φωσφόρου αποτελούν βασικούς ρυθμιστικούς παράγοντες της παραγωγικότητας κάθε συστήματος. Σε υψηλές συγκεντρώσεις ανόργανων αλάτων του αζώτου και φωσφόρου δημιουργούνται ευτροφικές συνθήκες. Οι συνέπειες του ευτροφισμού είναι η αύξηση της χλωροφύλλης, μείωση της διαύγειας των υδάτων που έχουν σαν αποτέλεσμα την μείωση του οξυγόνου καθώς και την δημιουργία ανοξικών συνθηκών. Τα αποτελέσματα του ευτροφισμού είναι ακόμη πιο έντονα κατά την διάρκεια των θερινών μηνών εξαιτίας της ύπαρξης του εποχικού θερμοκλινούς, το οποίο εμποδίζει την οξυγόνωση των βαθύτερων στρωμάτων.
Η γνώση που έχουμε σχετικά με την τροφική κατάσταση του Αμβρακικού κόλπου είναι ιδιαίτερα περιορισμένη, αφού ελάχιστες είναι οι μέχρι σήμερα μελέτες που ασχολήθηκαν με το αντικείμενο αυτό.Με βάση λοιπόν την έλλειψη αυτής της γνώσης, αλλά και της ιδιαίτερης οικολογικής και οικονομικής αξίας του Αμβρακικού κόλπου, έπειτα από προσωπική έρευνα σε επίπεδο διπλωματικής στο τμήμα Διαχείρισης Περιβάλλοντος και Φυσικών Πόρων, έγινε προσδιορισμός της τροφικής κατάστασης του κόλπου.
Για την επίτευξη του στόχου της συγκεκριμένης έρευνας έπρεπε να γίνουν χημικές αναλύσεις όλων των επιμέρους μορφών των θρεπτικών αλάτων. Η τροφική κατάσταση του Αμβρακικού κόλπου εκτιμήθηκε με την χρήση δύο διαφορετικών δεικτών: του TSI του ΤRΙΧ. Ο TSI χρησιμοποιείται κυρίως σε λιμναία περιβάλλοντα ενώ από την άλλη ο δείκτης TRIX, χρησιμοποιείται για τον προσδιορισμό θαλάσσιων οικοσυστημάτων, έτσι λοιπόν το αποτέλεσμα από τους δύο δείκτες θα είναι πιο αντιπροσωπευτικό καθώς προσδιορίζεται με βάση τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του Αμβρακικού Κόλπου (μεγάλες ποσότητες γλυκού νερού – θαλασσινού νερού).
Σύμφωνα με τα αποτελέσματα του δείκτη TSI-TP, η ποιότητα των υδάτων του Αμβρακικού, χαρακτηρίζεται ως μεσοτροφική για το χρονικό διάστημα άνοιξη – φθινόπωρο, ενώ κατά τη διάρκεια του χειμώνα, το περιβάλλον χαρακτηρίζεται ως ευτροφικό. Παρόμοια ήταν και η εκτίμηση του δείκτη TRIX, καθώς η ποιότητα των υδάτων χαρακτηρίσθηκε ως μέτρια και εποχιακά κακή, κατά τη διάρκεια του χειμώνα.
Τα παραπάνω δείχνουν ότι ο Αμβρακικός αργοπεθαίνει και οι μαρτυρίες, πια, έγιναν έρευνα. Ο Αμβρακικός δεν έφτασε όμως μόνος του σ’αυτή την κατάσταση. Στο βωμό της ανάπτυξης δημιουργήθηκαν τεράστια φράγματα, ανεξέλεγκτες κτηνοτροφικές και βιομηχανικές εγκαταστάσεις χωρίς βιολογικούς καθαρισμούς, άπειρες γεωτρήσεις, η μαρίνα στο λιμάνι του Ακτίου η οποία μείωσε την εισροή-εκροή υδάτων, καθώς και αρκετά συγκροτήματα από ιχθυοκαλλιέργειες.
Μπορεί λοιπόν ο Αμβρακικός να επανέλθει στην αρχική του φυσική κατάσταση; Η απάντηση είναι όχι, καθώς τεράστια κατασκευαστικά έργα έχουν αλλάξει το υδρολογική ροή του συστήματος και έχουν σαν αποτέλεσμα την αλλαγή συμπεριφοράς σε όλο το υδρόβιο οικοσύστημα. Ωστόσο μπορεί να συμβεί ελάφρυνση των θρεπτικών του φορτίων όπου μακροχρόνια θα έχει θετικά αποτελέσματα στην ποιότητα του νερού με αποτέλεσμα την αύξηση της οξυγόνωσης των υδάτων, εφόσον μειωθούν οι πηγές ρύπανσης. Ο Αμβρακικός δεν είναι πια ένα φυσικό οικοσύστημα αλλά μια λεκάνη η οποία επηρεάζεται από όλες τις ανθρωπογενείς «δραστηριότητες» και μάλιστα ο άνθρωπος είναι αυτός που καθορίζει πότε θα συμβεί αυτό και αυτό πρέπει να απασχολήσει και την τοπική κοινωνία, καθώς ο Αμβρακικός κόλπος μπορεί να συνεισφέρει στην οικονομική ανάπτυξη της περιοχής.
Ορισμένες προτάσεις για την βελτίωση τις οικολογικής κατάστασης είναι:
Η ενημέρωση των γεωργών και των παραγώγων της πεδιάδας της Άρτας για την αλόγιστη χρήση λιπασμάτων και νερού, η οποία δεν έχει θετικά αποτελέσματα ούτε στην παραγωγή τους ούτε στο οικοσύστημα, αλλά γίνεται επιζήμιο για το συνολικό κέρδος τους. Επίσης συνιστάται η χρήση βιολογικών λιπασμάτων καθώς και η εφαρμογή της αμειψισποράς σε καλλιέργειες που είναι δυνατόν να εφαρμοστεί.
Απομάκρυνση των ιχθυολογικών εγκαταστάσεων από τον Αμβρακικό και μεταφορά σε ανοιχτή θάλασσα και η τήρηση των επιτρεπτών ορίων ρύπανσης μέχρι να συμβεί αυτό.
Σωστή λειτουργία και εφαρμογή των επιτρεπόμενων ορίων ρύπων στους βιολογικούς καθαρισμούς των βιομηχανιών που περιβάλλουν τους δυο ποταμούς.
Σωστή λειτουργία των βιολογικών καθαρισμών των πόλεων που περιβάλλουν τον κόλπο.
Δημιουργία αποχετευτικού δικτύου σε όσες περιοχές δεν καλύπτονται από αυτό.
Σταθερός κύκλος παροχής του νερού από τα φράγματα, εναρμονισμένος με τις ανάγκες τον υδρόβιων οργανισμών.
Συντήρηση του υπάρχοντος τηλεμετρικού δικτύου που υπάρχει ήδη στον Αμβρακικό κόλπο, ώστε να υπάρχει συνεχή ροή και καταγραφή δεδομένων.
Φύτευση καλαμιώνων σε αύλακες που απορρίπτονται φυτοφάρμακα, ως φυσικού μηχανισμού αυτοκαθαρισμού προκειμένου η παρόχθια βλάστηση να λειτουργήσει ως ένα βιολογικό φίλτρο συγκράτησης χημικών.
*Ο Παναγιώτης Χασκής είναι Μηχανικός Περιβάλλοντος – Περιβαλλοντολόγος
