Γράφει ο Β.Α.Π
Βρισκόμαστε ουσιαστικά στο τέλος κατασκευής της Ιονίας Οδού, δεν είναι επομένως ακόμα εύκολο να εξάγουμε συμπεράσματα για οφέλη και πιθανές ζημιές από τη λειτουργία της, είναι όμως σίγουρα η ώρα να σκεφτούμε την επόμενη μέρα για το Νομό Αιτωλοακαρνανίας και να αναζητήσουμε τρόπους αναστροφής της εικόνας των βασικών οδικών υποδομών-μικρότερης κλίμακας!
Τα επόμενα αρκετά χρόνια, μακάρι μέχρι το 2025, θα πρέπει να ολοκληρωθούν και να δοθούν στην κυκλοφορία οδικοί άξονες (αυτοκινητόδρομοι και κυρίως δρόμοι ταχείας κυκλοφορίας) που θα αλλάξουν εντελώς τον χάρτη στην περιοχή μας. Η καθυστέρηση είναι ήδη πολύ μεγάλη και έχει διάφορες αιτίες: Η οικονομική κρίση και το μειωμένο Πρόγραμμα Δημοσίων Επενδύσεων, η χρεοκοπία και η ανεύθυνη στάση επί της ουσίας εταιριών που αδυνατούν να διεκπεραιώσουν έργα, π.χ παίρνουν έργα με τεράστιες εκπτώσεις και προσδοκία για συμπληρωτικές συμβάσεις (Άκτιο-Αμβρακία), η τεράστια έκταση και το ανάγλυφο του Νομού Αιτωλοακαρνανίας που όμως είναι σχετικά αραιοκατοικημένος άρα οι πόροι δεν επαρκούν και βέβαια αυτό που σήκωσε και την τελευταία κόντρα Δημάρχου Αγρινίου-Περιφέρειας. Είναι γεγονός πως από το 2007 και μετά η Αιτωλοακαρνανία «σήκωσε» τα 2/3 του κόστους της Ιονίας Οδού και όλο το κόστος στο Άκτιο-Αμβρακία, δύο αξόνων με τεράστιους προϋπολογισμούς 1,4 δις και 200 εκατομμύρια αντίστοιχα. Αυτό το γεγονός δεν άφησε ζωτικό οικονομικό χώρο για να προωθηθούν σε ικανοποιητικό βαθμό τα παρακάτω οδικά έργα, παρότι αρκετά έχουν απολύτως ώριμες μελέτες!
Έργο Νο1: Άκτιο-Αμβρακία (Αμβρακία Οδός)
Το έργο αυτό είναι ιδιαίτερα προβληματικό. 7 χρόνια πλέον μετά την έναρξη του, μπήκε στα έργα-γέφυρες (από το ΕΣΠΑ 2007-2013 στο ΕΣΠΑ 2014-2020). Με εξαίρεση την 1η εργολαβία που πήρε την πολυπόθητη συμπληρωματική σύμβαση και προχωράει, φαίνεται πως πάμε για τις υπόλοιπες 3 εργολαβίες σε δημοπράτηση των υπόλοιπων εργασιών σε μια εργολαβία-σκούπα με προϋπολογισμό 160 εκατομμύρια. Με βάση τις εκπτώσεις που βλέπουμε μπορεί να υπάρξει μια έκπτωση της τάξης των 40-50 εκατομμυρίων. Δεν είναι απολύτως σίγουρο πάντως πως θα υπάρξει εργολαβία σκούπα για όλο το κομμάτι Βόνιτσα-Αμβρακία, γιατί κυκλοφορούν συνεχώς διαφορετικά σενάρια, πολλές φορές αντικρουόμενα μεταξύ τους. Τελευταία μάλιστα δημοσιεύτηκε άρθρο που λέει πως θα προχωρήσει και η 4η εργολαβία (Δυτική παράκαμψη Αμφιλοχίας) και η σύνδεση με την Ιονία Οδό στον Α/Κ Αμβρακίας. Σε κάθε περίπτωση έχει σπαταληθεί πάρα πολύς χρόνος και πρέπει να προχωρήσουν όλα πολύ γρήγορα, οτιδήποτε άλλο είναι μη αποδεκτό!
Έργο Νο2: Αγρίνιο-Άγιος Βλάσιος του οδικού άξονα Αγρίνιο-Καρπενήσι
Είναι και αυτό έργο γέφυρα και μάλιστα έχει την ιδιαιτερότητα πως πέρασε στα «χέρια» της Περιφέρειας Δυτικής Ελλάδας από το Υποδομών που ήταν στο ΕΣΠΑ 2007-2013. Άλλαξε και το φυσικό αντικείμενο μερικώς: μιλάμε για 8,4 χιλιόμετρα αντί για 7,1, ενώ το πρώτο κομμάτι που δημιούργησε προσφυγές και αντιδράσεις μελετάται πάλι και φαίνεται πως θα ακολουθήσει τη χάραξη που το Γ.Π.Σ του 2013 προτείνει. Έχουν γίνει μόνο πρόδρομες χωματουργικές εργασίες στο δεύτερο κομμάτι (παράκαμψη Καμαρούλας) που δεν υπήρχαν αντιδράσεις και ο προϋπολογισμός του έργου είναι 25 εκατομμύρια πλέον. Αν το δει κανείς μακροσκοπικά πρόκειται για την ανατολική παράκαμψη του Πολεοδομικού Συγκροτήματος Αγρινίου.
Έργο Νο3:Σύνδεση Λευκάδας με τον αυτοκινητόδρομο Άκτιο-Αμβρακία:
Κλάδος 1-Βόνιτσα-Λευκάδα: μήκους 16,4 χλμ, από τον Ανισόπεδο Κόμβο στην Βόνιτσα μέχρι την περιοχή κάστρου Αγίας Μαύρας, ανατολικά της γέφυρας που συνδέει τη Λευκάδα. Στο μεγαλύτερο τμήμα του δρόμου θα γίνει βελτίωση του υπάρχοντος δρόμου ενώ νέα χάραξη θα έχουμε για την παράκαμψη του οικισμού του Αγίου Νικολάου.
Κλάδος 2-Άκτιο-Άγιος Νικόλαος: μήκους 5,4 χλμ, από τον Ανισόπεδο Κόμβο στο Άκτιο μέχρι την σύνδεση της με τον κλάδο 1 στην περιοχή του Αγίου Νικολάου. Από τα 5,4 χλμ , τα 2,5 χιλιόμετρα αποτελούν βελτίωση της υφιστάμενης οδού Ακτίου-Αγίου Νικολάου.
Η πέτρα του σκανδάλου τελευταία… Εντάχθηκε στο ΕΣΠΑ με προϋπολογισμό 53 εκατομμύρια, η δημοπράτηση φαίνεται να είναι «προ των πυλών» και με βάση τις εκπτώσεις που βλέπουμε μπορεί να υπάρξει μια έκπτωση της τάξης των 15 εκατομμυρίων.
Έργο Νο4: Σύνδεση Αστακού με Ιονία οδό:
Κλάδος 1 – Πεντάλοφος (Γουριά)-Άγιος Δημήτριος : Είναι τμήμα με ώριμες μελέτες, μήκους 7 χιλιομέτρων και πιθανού πραγματικού προϋπολογισμού κατασκευής περίπου 15 εκατομμυρίων ευρώ. Να αναφέρουμε πως το όμορο τμήμα Άγιος Δημήτριος-Πλατυγιάλι μήκους 6,2 χιλιομέτρων που μόλις τελείωσε κόστισε περίπου 15 εκατομμύρια ευρώ.
Κλάδος 2 – Νέα γέφυρα Αχελώου μετάξύ Γουριάς και Πεντάλοφου που θα ενώσει το Κλάδο 1 με την εργολαβία που παραδόθηκε το 2014 (οδικές προσβάσεις σήραγγας Αγίου Ηλία). Εδώ ένα πιθανό κόστος είναι 8-10 εκατομμύρια ευρώ περίπου.
Κλάδος 3 – Πλατυγιάλι-Αστακός μήκους περίπου 6,5 χιλιομέτρων σε νέα κατά βάση χάραξη, πιθανού κόστους 15 εκατομμυρίων ευρώ περίπου σύμφωνα με πρόσφατες δηλώσεις του Δημάρχου Ξηρομέρου που μίλησε επίσης και για έτοιμες μελέτες.
Έργο Νο5: Οδικοί άξονες Δήμου Ξηρομέρου
Κλάδος 1 – Μπαμπίνη-Βασιλοπουλο-Αστακός
Είναι βελτίωση του υπάρχοντος με μήκος 20 χιλιόμετρα περίπου με παρακάμψεις των οικισμών Μπαμπίνη, Μαχαιρά, Βασιλόπουλο και Καραϊσκάκη χωρίς πολύ μεγάλες κατασκευαστικές δυσκολίες. Μελετητικά φαίνεται να είναι πιο πίσω. Πρόκειται για έναν δρόμο, που θα εξασφαλίζει με την ολοκλήρωση του μελλοντικά την γρήγορη και ασφαλή πρόσβαση από την Ιόνια οδό στα νότιο-δυτικά παράλια της Αιτωλοακαρνανίας. Πιθανό κόστος 25-30 εκατομμύρια γιατί στα τελευταία 6-7 χιλιόμετρα περνά από κατοικημένες περιοχές (Βασιλόπουλο-Καραϊσκάκη) και ίσως ανέβει το κόστος των απαλλοτριώσεων.
Κλάδος 2 – Μπαμπίνη-Κατούνα-Μύτικας
Από κάποιον κόμβο του άξονα Κουβαράς-Μπαμπίνη που ολοκληρώνεται αυτό τον καιρό, θα ξεκινά τμήμα που θα παρακάμπτει νότια τις Φυτείες, θα τις προσεγγίζει καλύτερα, και θα καταλήγει στην Παπαδάτου Ξηρομέρου. Αυτό το κομμάτι είναι ώριμο μελετητικά και το 2010 είχε κοπεί από την εργολαβία Κουβαράς-Μπαμπίνη για λόγους κόστους… Στη συνέχεια έχουμε το Παπαδάτος-Αετός και από εκεί ο ένας υποκλάδος προς Μύτικα και ο άλλος προς Κατούνα. Συνολικά πρέπει να είναι 35-40 χιλιόμετρα. Υπάρχουν μελετητικές εκκρεμότητες, δυσκολίες στη χρηματοδότηση, οπότε αναμένουμε κατατμήσεις σε πολλά μικρότερα έργα. Ενώ έχει μεγάλη σημασία για το κόστος να δούμε σε τί είδους παρέμβαση θα πάμε στα δύσκολα τμήματα π.χ στο Αετός-Μύτικας. Θα γίνει δηλαδή βελτίωση του υπάρχοντος ή καινούριος εντελώς δρόμος με ανάγκη για πολλά τεχνικά απαλλοτριώσεις κ.λπ. πιθανό κόστος 40-50 εκατομμύρια για καινούρια χάραξη και χαρακτηριστικά αντίστοιχα του Κουβαράς-Μπαμπίνη.
Έργο Νο6: Οδικός άξονας Αγρινίου – Καρπενησίου (τμήμα Σχίνος –Αγ. Βλάσης)
Το έργο είναι η φυσική συνέχεια του έργου Νο2 που εκτελείται και αφορά στην κατασκευή οδικού τμήματος μήκους 21 χλμ του Οδικού Άξονα Αγρινίου-Καρπενησίου μέχρι τον οικισμό Τσάκλα (Αμπέλια Αγιού Βλασίου). Ο οδικός άξονας θα συνδέει το Αγρίνιο με το Καρπενήσι. Η προβλεπόμενη διατομή της οδού στα είναι 8,00 μ (πλάτος οδοστρώματος) με μία λωρίδα ανά κατεύθυνση σε όλο το μήκος της, με εξαίρεση τα πολύ ανηφορικά τμήματα που προβλέπεται δεύτερη λωρίδα βραδυπορίας. Μια απάντηση σε ερώτηση στη Βουλή για το πιθανό κόστος σε αυτό το κομμάτι ήταν της τάξης μεγέθους των 57 εκατομμυρίων, που ίσως είναι αρκετά υπερβολικό! Ίσως αναφέρεται σε δρόμο διατομής 11/14 και όχι σε δρόμο πλάτους 8/11 όπως φαίνεται πως θα γίνει στην περίπτωση εδώ (τα δεύτερα νούμερα υπολογίζουν την προσθήκη 2ης λωρίδας βραδυπορίας στις ανηφόρες). Να αναφερθεί πως το κόστος κατασκευής στο Κουβαράς-Μπαμπίνη που είναι επίσης ημιορεινό μήκους 9 χιλιομέτρων περίπου και διατομής 10,5 μέτρων είναι 10 εκατομμύρια περίπου, άρα ένα εκατομμύριο/χιλιόμετρο…
Το συγκεκριμένο έργο ανήκει στον διευρωπαϊκό οδικό άξονα Αγρίνιο-Καρπενήσι-Λαμία. Είμαστε στην αρχή μιας μεγάλης και δύσκολης μάχης που πρέπει να δοθεί, ώστε σε μερικά χρόνια το Αγρίνιο, το Καρπενήσι και η Λαμία να συνδέονται με αξιοπρεπή και ασφαλή τρόπο. Είναι απαραίτητο να πιέσουμε, να απαιτήσουμε, να ολοκληρωθούν σύντομα και οι μελέτες για το υπόλοιπο κομμάτι που βρίσκεται στην Π.Ε Αιτωλοακαρνανίας, δηλαδή μέχρι τη γέφυρα της Επισκοπής. Ενώ θα έπρεπε να υπάρχει κάποια συνέργεια των 2 εμπλεκόμενων περιφερειών (Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδας και Περιφέρεια Στερεάς Ελλάδας) για την συνολική προώθηση του έργου.
Έργο Νο7: Τμήμα Βόνιτσα – Πάλαιρος – Μύτικας
Έμφαση στο σχεδιασμό έχει δοθεί στην παράκαμψη Παλαίρου και πιθανόν στο τμήμα Πάλαιρος-Μύτικας που έχει μεγάλο τουριστικό ενδιαφέρον, αφού είναι 100% παραλιακός αλλά χρειάζεται σοβαρή βελτίωση στις κλίσεις του και στο πλάτος του οδοστρώματος. Η παράκαμψη Παλαίρου που μάλλον θα προηγηθεί μπορεί να έχει κόστος 13-15 εκατομμύρια για μήκος 5 χιλιομέτρων. Το κομμάτι Πάλαιρος-Μύτικας μήκους 15 χιλιομέτρων χρειάζεται όπως προαναφέραμε σημαντικές παρεμβάσεις, ενώ το κομμάτι Πάλαιρος-Βόνιτσα, 12 χιλιομέτρων περίπου μέχρι τον κόμβο Παλαίρου της Αμβρακίας Οδού, απαιτεί πολύ λιγότερες βελτιώσεις, σημειακά μάλλον και σε ευρύτερο βαθμό διαγραμμίσεις, αλλαγή ασφαλτοτάπητα, σημάνσεις, φωτισμό κ.λπ.
Έργο Νο8: Πογωνιά-Πλαγιά
Ένα σημαντικό έργο υποδομής που θα αναδείξει μια εντελώς άγνωστη και αναξιοποίητη χερσόνησο της Αιτωλοακαρνανίας που «ακουμπά» στη Λευκάδα. Είχε ξεκινήσει κάπου στο 2008 από την τότε Νομαρχεία αλλά για κάποιους λόγους σταμάτησε στα χωματουργικά. Η Περιφέρεια φαίνεται πως θα το προωθήσει και το έχει βάλει σε κάποιο προγραμματισμό με ενδεικτικό προϋπολογισμό 15 εκατομμύρια ευρώ, αλλά μια πρόσφατη δημοσίευση τοπικού βουλευτή μιλάει για 6,3 εκατομμύρια κόστος αποπεράτωσης. Είναι ένα έργο που θα απογειώσει κάποιες από τις καταπληκτικές παραλίες της περιοχής (Βαρκό, Βαθυαβάλι) και θα τις φέρει πολύ κοντά χρονικά και στη Λευκάδα και στην Πάλαιρο. Σίγουρα θα δημιουργήσει προϋποθέσεις για περεταίρω τουριστική ανάπτυξη (ξενοδοχεία, διαμερίσματα) μιας όλο αυτό το κομμάτι θα είναι φυσική συνέχεια της Λευκάδας από τη βόρεια πλευρά και της Παλαίρου-Πογωνιάς από τη νότια, δύο πολύ ανεπτυγμένων τουριστικά περιοχών.
Έργο Νο9: Βόρεια Παρατριχώνια οδός (Αγρίνιο-Θέρμο)
Για το συγκεκριμένο έργο έχουμε έγκριση Περιβαλλοντικών όρων το 2016 από την Περιφέρεια. Υπερκαλύπτει την ανάγκη βελτίωσης της σύνδεσης Αγρινίου-Θέρμου. Είχε θεωρηθεί πιο ώριμο μελετητικά το βόρειο τμήμα (Αγρίνιο-Θέρμο) από το νότιο τμήμα (Περιμετρική Μακρυνείας), το οποίο όμως δημοπρατήθηκε το 2013 και τελείωσε πρόσφατα με τελικό κόστος κάπου στα 8 εκατομμύρια ευρώ, με αμφιλεγόμενο αποτέλεσμα σε σχέση με το αν καλύπτει σύγχρονες ανάγκες και αν αναβαθμίζει ουσιαστικά την Μακρυνεία και την νότια πλευρά της Τριχωνίδας. Αυτό γιατί επιλέχθηκε να προωθηθεί, μάλλον βιαστικά, ακολουθώντας τις απαλλοτριωμένες εκτάσεις δίπλα από το αρδευτικό κανάλι, που έχει όμως κακές κλίσεις σε αρκετά σημεία, μικρό πλάτος σχετικά (7 μέτρα) και σημαντική απόσταση από την λίμνη Τριχωνίδα.
Τα χαρακτηριστικά στο βόρεια τμήμα είναι σαφώς διαφορετικά, επομένως και το κόστος. Συγκεκριμένα το συνολικό μήκος χάραξης της παραλίμνιας οδού είναι 27,5 km, με την κύρια χάραξη στο πρώτο τμήμα (Χ.Θ. 0+000 έως το πέρας του προβλεπόμενου Ισόπεδου Κόμβου Βαριάς – Περεβού περί την Χ.Θ. 18+350) να διέρχεται από πεδινά και λοφώδη εδάφη, έχει σχεδιαστεί – με ταχύτητα μελέτης 60km/h – 80km/h – ως “κλειστή” οδός με παράπλευρο δίκτυο όπου απαιτείται και σύνδεση με το υφιστάμενο επαρχιακό δίκτυο σε συγκεκριμένα σημεία (θέσεις προτεινόμενων κόμβων) και πιθανό κόστος 30-40 εκατομμύρια και δύσκολες απαλλοτριώσεις, ενώ το δεύτερο υποτμήμα (Ισόπεδος κόμβος Βαριάς – Περέβου έως Θέρμο) του Βόρειου τμήματος διέρχεται από ορεινά εδάφη – έχει σχεδιαστεί με ταχύτητα μελέτης 50km/h – χωρίς να υφίσταται παράπλευρο δίκτυο και πιθανό κόστος 8-10 εκατομμύρια. Οπωσδήποτε το δεύτερο υποτμήμα είναι επιτακτικό να υλοποιηθεί το συντομότερο δυνατό, οικονομικά είναι σαφώς πιο εύκολο, ενώ στο θέμα των απαλλοτριώσεων δεν θα παρουσιάσει λογικά τεράστιες δυσκολίες.
Έργο Νο10: Θέρμο-Ναύπακτος
Για το έργο αυτό είναι επιτακτική η ανάγκη υλοποίησής του. Όποιος έχει κάνει πρόσφατα τη διαδρομή αυτή μπορεί να το επιβεβαιώσει. Η προστιθέμενη αξία του έργου θα είναι πολύ μεγάλη για την περιοχή καθώς και τα αναμενόμενα οφέλη από αυτό. Το δημοτικό συμβούλιο Θέρμου με ένα ψήφισμα του το 2012 είχε διαμαρτυρηθεί έντονα γιατί δεν εντάχθηκαν κάποια τμήματα του στο ΕΣΠΑ 2007-2013, ενώ είναι ώριμα.
Συγκεκριμένα στο ψήφισμα διαμαρτυρίας που έγινε στις 25/12/2012 για την μη ένταξη του οδικού έργου Ναύπακτος-Κάτω Μακρινού-Πετροχώρι-Θέρμο χωρίζεται το έργο σε 5 τμήματα και γίνεται και εκτίμηση κόστους και αποτίμηση της μελετητικής ωριμότητας. Από την Ναύπακτο ως τη διασταύρωση Βλαχομάνδρας το εκτιμώμενο κόστος είναι περίπου 22 εκατομμύρια για 10 χιλιόμετρα δρόμου. Από την διασταύρωση Βλαχομάνδρας μέχρι την Κάτω Μακρινού υλοποιείται η μελέτη από την Περιφέρεια, ενώ το τμήμα Κάτω Μακρυνού-Πετροχώρι και σύνδεση με Περιμετρική Μακρυνείας μήκους 7 χιλιομέτρων έχει ενταχθεί στο σχεδιασμό της Περιφέρειας για έργα την περίοδο 2016-2022 με εκτιμώμενο κόστος 8 εκατομμύρια περίπου. Φαίνεται πως έχει κάποιες πιθανότητες να πραγματοποιηθεί μέρος του τουλάχιστον στην επόμενη προγραμματική περίοδο (ΕΣΠΑ 2014-2020), όμως το πιο πιθανό είναι να πάμε σε τμηματικές βελτιώσεις και όχι σε συνολική ένταξη του έργου σε κάποιο πρόγραμμα.
Έργο Νο11: Απευθείας σύνδεση Αγρινίου με Ιονία Οδό
Παρότι τελευταίο στην παρουσίαση και στην μελετητική ωριμότητα, ίσως κάνει την έκπληξη και προωθηθεί νωρίτερα από άλλα. Εξάλλου συμβολικά και επικοινωνιακά έχει μεγάλη σημασία. Ήδη ο Περιφερειάρχης έκανε πρόταση για ένταξη του έργου στο αναθεωρημένο Σ.Π.Ε.Μ 2014-2025. Πιθανόν η πρόταση αυτή να είναι σε απάντηση του δημάρχου Αγρινίου, που σε πρόσφατη συνέντευξη του, διαμαρτυρήθηκε πως η ένταξη της διπλής σύνδεσης της Λευκάδας με την Αμβρακία Οδό στο Ε.Σ.Π.Α Δυτικής Ελλάδας δεν θα αφήσει πόρους ουσιαστικά για άλλα έργα και όχι για το αν χρειάζεται ή όχι το έργο. Ταυτόχρονα έδωσε κάποια στοιχεία της προμελέτης: μίλησε για 72 εκατομμύρια κόστος που αναλύεται σε 46 εκατομμύρια για το εντελώς καινούριο τμήμα Αγγελόκαστρο-Δοκίμι, 19 εκατομμύρια για την νότια Περιφερειακή (Νέο Νοσοκομείο-Ρεμπελιά), 5 εκατομμύρια απαλλοτριώσεις και 2 εκατομμύρια τροποποιήσεις στον Α/Κ Αγγελοκάστρου. Άρα μάλλον μιλάμε για διαφοροποίηση από την πρόταση της ομάδας μελέτης του Τ.Ε.Ε. Αναμένουμε το επόμενο διάστημα περισσότερες πληροφορίες, ειδήσεις και καλά νέα.
Το επιχείρημα κάποιων για βελτιώσεις στα τμήματα Κεφαλόβρυσο-Αγρίνιο-Κουβαράς πρέπει να το δει κανείς με σκεπτικισμό γιατί δεν θα είναι φθηνή λύση αφού μιλάμε για 35-36 χιλιόμετρα δρόμου, θα έχει αμφίβολο αποτέλεσμα (αν μάλιστα δούμε και την αναδιαρρύθμιση της ε.ο Intersport-κόμβος Παναιτωλίου), μάλλον θα σαλαμοποιηθεί και μπορεί να χρειαστεί πολλά-πολλά χρόνια για να ολοκληρωθεί…
Η Ιονία Οδός θα έχει τελικό κόστος κοντά στο 1,7 δις. Τα 70 εκατομμύρια που θα χρειαστούν για την σύνδεση του Αγρινίου με τον αυτοκινητόδρομο -και το Πλατυγιάλι βέβαια- και για την δημιουργία τμήματος του νότιου περιμετρικού δακτυλίου της πόλης είναι περίπου το 4% του συνολικού κόστους, όταν ο πληθυσμός που θα εξυπηρετεί είναι πάνω – κάτω το 10% του πληθυσμού που στον οποίο απευθύνεται πρωτίστως η Ιόνια Οδός, πιστεύει λοιπόν κανείς πως θα είναι σπατάλη ή σκάνδαλο ή πως δεν πρέπει η πολιτεία να τα διαθέσει;
