Γράφει ο Νίκος Κωστακόπουλος
Εκπαιδευτικός – Δημοτικός Σύμβουλος Θέρμου
11η Δεκεμβρίου σήμερα. Η μέρα που καθιερώθηκε, σύμφωνα με σχετική απόφαση των Ηνωμένων Εθνών από το 2003, ως Διεθνής Ημέρα Βουνού (International MOUNTAIN DAY), με στόχο την ανάδειξη του ζωτικού ρόλου που παίζει το βουνό στη ζωή των ανθρώπων και την υπενθύμιση στη διεθνή κοινότητα της ευθύνης που έχει για τη διατήρησή του.
Ως ελάχιστη εκ μέρους μου συμβολή προς τιμή αυτής της μέρας αφιερώνω αυτό το μικρό οδοιπορικό, το οποίο αναφέρεται στον όψιμο φθινοπωρινό χαρακτήρα ή τον πρώιμο χειμερινό αντίστοιχο – όπως προτιμάει κανείς – μιας παραποτάμιας περιοχής μέσα στα βουνά. Μιας ορεινής περιοχής, η οποία παραμένει άγνωστη στους πολλούς αλλά είναι πολύ ενδιαφέρουσα και γι’ αυτό πολλά υποσχόμενη…. Το ορεινό Θέρμο!!!
Ένα οδοιπορικό, το οποίο αφενός απευθύνεται ως πρόσκληση σε όσους έλκονται από τα θέλγητρα της φύσης να επισκεφθούν την περιοχή αυτή και αφετέρου φιλοδοξεί να λειτουργήσει ως έναυσμα για προβληματισμό αναφορικά με τις ευθύνες της τοπικής διοίκησης και της τοπικής κοινωνίας για την ανάδειξη της περιοχής αυτής.
Το Θέρμο στην ολότητά του – η περιοχή που σήμερα ως διοικητική οντότητα συγκροτεί τον Δήμο Θέρμου και η οποία γεωγραφικά ταυτίζεται σχεδόν με το αρχαίο Απόκουρο – αποτελεί το πανόραμα της φύσης και του πολιτισμού.
Το Θέρμο αποτέλεσε έδρα της αρχαίας Αιτωλικής Συμπολιτείας, του “Κοινού των Αιτωλών”, όπου γεννήθηκε η δημοκρατία, γενέτειρα του Αγίου των σκλάβων Κοσμά του Αιτωλού, βυζαντινό ψηφιδωτό με τα σημαντικά θρησκευτικά κυρίως μνημεία του αυτής της περιόδου, κιβωτός της ελευθερίας, αφού αυτή η γη φιλοξένησε την αδούλωτη ελληνική ψυχή κατά τη μακραίωνη περίοδο της τουρκικής κατάκτησης, μιας και τα δυσπρόσιτα βουνά του ουδέποτε αποτέλεσαν θελκτικό τόπο για τον Οθωμανό δυνάστη. Αυτά είναι τα κύρια στοιχεία – και δεν είναι μόνο αυτά – που καθιστούν την περιοχή του Δήμου Θέρμου πανόραμα του πολιτισμού, πράγμα που επιβεβαιώνεται από τα σημαντικά σε πλήθος και σημασία μνημεία που βρίσκονται διάσπαρτα σε ολόκληρη την περιοχή.
Γι’ αυτό, ο πολιτισμός συνιστά πυλώνα ανάπτυξης της εν λόγω περιοχής.
Η πολυπρόσωπη φύση της περιοχής αυτής από την άλλη, συνιστά τον δεύτερο πυλώνα ανάπτυξής της.
Η λίμνη Τριχωνίδα, το οροπέδιο του Θέρμου καθώς και άλλα μικρότερα οροπέδια στην εγγύς του Θέρμου ημιορεινή και λοφώδη κυρίως περιοχή, ο ποταμός Εύηνος και οι παραπόταμοί του Γιδομανδρίτης και Φιδάκια και, σε συνάφεια με τα ποτάμια αυτά, η ορεινή περιοχή, όπως αυτή προσδιορίζεται από τις πολύμορφες πτυχώσεις του εδάφους του Παναιτωλικού όρους στις κοιλάδες των προαναφερόμενων ποταμών από τον ποταμό Φιδάκια δυτικά ως την Ευηνολίμνη και τα Ναυπακτιακά βουνά ανατολικά και νότια και τις βουνοκορφές στα όρια με την Ευρυτανία βόρεια, αποτελούν τα στοιχεία εκείνα που δικαιολογούν απόλυτα τον χαρακτηρισμό της περιοχής ως πανόραμα της φύσης.
Ένα πανόραμα με πολλές εκφάνσεις, οι οποίες προσδιορίζονται τόσο από τα ποικιλόμορφα τοπία, τα οποία παρουσιάζονται με διαφορετικό πρόσωπο κάθε εποχή του έτους, όσο και από τα πολλαπλά δείγματα της ανθρώπινης παρουσίας στον χώρο, είτε παλαιότερα είτε σύγχρονα είναι αυτά, καθώς το καθένα εκπέμπει και ένα διαφορετικό ξεχωριστό μήνυμα.
Στο πλαίσιο αυτό χαρακτηριστικές είναι οι εικόνες από το ποτάμιο περιβάλλον της περιοχής, προερχόμενες από την ορεινή περιοχή του Δήμου Θέρμου, από το ορεινό Θέρμο.
Εικόνες – φθινοπωρινές πινελιές στον καμβά της φύσης!
Αντίστοιχες εικόνες μπορεί να αντικρίσει κανείς σε όλες τις διαδρομές στην εν λόγω περιοχή. Διαδρομές πλάι και κοντά στα ποτάμια ή ψηλότερα απ’ αυτά. Διαδρομές που φιδοσέρνονται σε βουνοπλαγιές, αλλού ήμερες κι αλλού γκρεμώδεις, και που διέρχονται από ελατοδάση ή από τοπία που μαγεύουν με την άγρια ομορφιά τους.
Εικόνες που αποτυπώνουν το μεγαλείο της πολύφερνης φύσης που ο δημιουργός απλόχερα δώρισε σ’ αυτόν το τόπο!
Σ’ έναν τόπο που κάθε επιμέρους τμήμα του, μικρότερο ή μεγαλύτερο, είναι διαφορετικό από το άλλο, αλλά όλα αποπνέουν την ίδια μαγεία για οποιονδήποτε έχει διαθέσιμες τις κεραίες των αισθήσεών του για να συλλάβει τα μηνύματα που εκπέμπει η πολύτροπη φύση.
Η διαδρομή που επιλέχθηκε για το παρόν οδοιπορικό δεν είναι τυχαία. Είναι αυτή που προσφέρει τη μεγαλύτερη ποικιλία εικόνων από φθινοπωρινό τοπίο στην εν λόγω περιοχή, οι οποίες προέρχονται κυρίως από παρυδάτιες περιοχές – στη συγκεκριμένη περίπτωση από το ποτάμιο περιβάλλον – λόγω της ποικιλίας των χρωματισμών που προσφέρει αυτή την εποχή η βλάστηση που αφθονεί σε τέτοιου είδους περιβάλλοντα, τα φυλλοβόλα δένδρα και κυρίως τα πλατάνια, τα οποία αφθονούν καθ’ όλο το μήκος της διαδρομής.
Οι εικόνες έχουν καταγραφεί πρόσφατα, το Σάββατο 3 Δεκεμβρίου 2016, αναφέρονται σε μία από τις διαδρομές στο ορεινό Θέρμο, αυτή από το Θέρμο προς τις πηγές του Γιδομανδρίτη, και έχουν ληφθεί όλες από το δρόμο κατά τη διάρκεια της διαδρομής. Πρόκειται για την χαρακτηριστικότερη διαδρομή με αυτοκίνητο για αποτύπωση των εικόνων του ποτάμιου περιβάλλοντος της ορεινής περιοχής του Δήμου Θέρμου, καθώς πρόκειται για διαδρομή μεγάλου μήκους (17 χιλιόμετρα συνολικά) παραπλεύρως και των τριών ποταμιών της περιοχής αυτής (Φιδάκια, Εύηνος και Γιδομανδρίτης), τα οποία η διαδρομή ακολουθεί διαδοχικά σε πορεία παράλληλη με το ρου τους και σε μικρή απόσταση απ’ αυτά. Συγχρόνως, είναι εικόνες που περιλαμβάνουν το αποτύπωμα της ανθρώπινης παρουσίας, το οποίο είναι πολύ έντονο στη συγκεκριμένη περιοχή. Παρουσίας διαχρονικά συναρτώμενης από την αρμονική σχέση του ανθρώπου με τη φύση.
Αναλυτικότερα, λοιπόν, οι εικόνες αναφέρονται σε διαδρομή 5 χμ. παραπλεύρως του ποταμού Φιδάκια, η οποία ξεκινάει αμέσως μετά τον οικισμό Μάνδρα πλησίον του Θέρμου, συνεχίζεται για άλλο 1 χμ. παραπλεύρως του Ευήνου και στη συνέχεια – αφού παρακάμψουμε αφενός τη διαδρομή που οδηγεί στα χωριά του δυτικού τμήματος της Κοιλάδας του Γιδομανδρίτη (Κοσκινά, Μελίγκοβα, Αμβρακιά και Αργυρό Πηγάδι) και αφετέρου τη διαδρομή που οδηγεί μέσω της Κοιλάδας του Ευήνου στην Κόνισκα, τον Διπλάτανο και την Ευηνολίμνη – συνεχίζεται επί του δρόμου προς Κοκκινόβρυση για 11 επιπλέον χιλιόμετρα παραπλεύρως του Γιδομανδρίτη, ως τον οικισμό Άγιος Θεόδωρος, τον τελευταίο σταθμό προς τις πηγές του Γιδομανδρίτη, που βρίσκονται σε απόσταση περί τα πέντε χιλιόμετρα από τον οικισμό αλλά χωρίς δυνατότητα πρόσβασης με αυτοκίνητο. Ο δρόμος μετά τη διασταύρωση προς Κόνισκα χωμάτινος στο μεγαλύτερο μέρος του αλλά με καλή σχετικά βατότητα, εκτός από δύο μικρά τμήματα που ασφαλτοστρώθηκαν πρόσφατα πλησίον των οικισμών Αμπέλια και Άγιος Θεόδωρος.
Παραπλεύρως του ποταμού Φιδάκια
Η διαδρομή παραπλεύρως του ποταμού Φιδάκια αναφέρεται στο τελευταίο τμήμα του ποταμού λίγο πριν τη συμβολή του με τον Εύηνο, όπου το ποτάμι διέρχεται από βαθιά και στενή χαράδρα με κυρίαρχη την αρχέγονη φύση που προκαλεί δέος, με ελάχιστο γι’ αυτόν τον λόγο το ανθρώπινο αποτύπωμα, το οποίο αναφέρεται σε ένα αγροτόσπιτο μαζί με νερόμυλο και σε έναν δασικό δρόμο στην απέναντι του δρόμου πλαγιά, περιοχή που αναφέρεται στην Τοπική Κοινότητα Χρυσοβίτσας.
Παραπλεύρως του Ευήνου
Η διαδρομή στη συνέχεια παραπλεύρως του Ευήνου αναφέρεται σε πιο ήμερο και ανοικτό τοπίο, όπου διακρίνεται πιο έντονη η ανθρώπινη παρουσία, όπως μαρτυρούν οι μικρές γεωργικές εκτάσεις δίπλα στο ποτάμι.
Παραπλεύρως του Γιδομανδρίτη
Η πορεία συνεχίζεται παραπλεύρως του Γιδομανδρίτη, σε μια περιοχή με εναλλασσόμενη γεωμορφολογία από πιο ήμερο τοπίο, στο οποίο παρεμβάλλονται κατά διαστήματα στενές χαραδρώσεις, με πλούσιο μάλιστα το αποτύπωμα της ανθρώπινης παρουσίας. Σπίτια, τεχνητές αναβαθμίδες του εδάφους (πεζούλες), καλύβια, υδραύλακες, στέρνες, αλώνια, νερόμυλοι, γεφύρια, μονοπάτια, γκαλντερίμια, είναι τα κυριότερα στοιχεία που μαρτυρούν την πανταχού παρούσα έντονη παρουσία του ανθρώπινου στοιχείου στην περιοχή.
Φυσικά και ανθρωπογενή στοιχεία, τα οποία αποτελούν γεννήτορες ποικίλων εικόνων άφατης ομορφιάς.
Μικροί συνοικισμοί (Τριανταφυλλέικα, Καμαρούλα και Λογγά Μελίγκοβας της Τοπικής Κοινότητας Νεροχωρίου, Γιδομάνδρια και Κοτσαλέικα της Τ.Κ. Κόνισκας και Κούρβουλα, Συκιές, Λογγιές, Κούμπουρλα, Στουρνάρα, Ασφακολάγκαδα και Αριές της Τ.Κ. Κοκκινόβρυσης) γαντζωμένοι σαν βίδρες στον Γιδομανδρίτη, από τον οποίον εξαρτιόταν απόλυτα η διαβίωσή τους, στέκονται ζωντανοί μάρτυρες κοινωνιών άλλων εποχών. Κοινωνιών που ζούσαν εδώ για αιώνες σε συνθήκες οικονομικής αυτάρκειας, αρμονικά συνταιριασμένες με τη φύση. Καμιά πενηνταριά οικογένειες ζούσαν συνολικά μέχρι πριν μερικές δεκαετίες στους προαναφερόμενους μικροοικισμούς, χωρίς να συνυπολογίζοντα οι κάτοικοι των κεντρικών οικισμών της Κοιλάδας του Γιδομανδρίτη (Άγιος Θεόδωρος, Αμπέλια, Κοκκινόβρυση, Αργυρό Πηγάδι, Αμβρακιά, Μελίγκοβα, Νεροχώρι) και άλλων μικροοικισμών που βρίσκονται διάσπαρτοι στα φαράγγια των ρεμάτων που συμβάλλουν στον Γιδομανδρίτη.
Σήμερα, εγκαταλειμμένοι, περισσότερο ή λιγότερο ο καθένας, προσφέρουν θελκτικές εικόνες στους επισκέπτες περιμένοντας την ώρα να αξιοποιηθούν με βάση τα σύγχρονα δεδομένα της οικονομίας και της κοινωνίας ή να απορροφηθούν από τη φύση, η οποία απειλεί να καταστεί ο απόλυτος κυρίαρχος σε όλη αυτή την περιοχή.
Το πέρασμα από τα Στενά του Γιδομανδρίτη, τα …«Τέμπη του Θέρμου»
Μετά τα Γιδομάνδρια ο τόπος στενεύει και πάλι από θεόρατες βράχινες καμάρες που δημιούργησε η φύση εκατέρωθεν του ποταμού. Γι’ αυτό η περιοχή αποκαλείται και Καμάρες. Οι εικόνες που αποκαλύπτονται, όμως, σ’ αυτό το στενό πέρασμα είναι μοναδικές.
Το πέρασμα από τη Διποταμιά
Η Διποταμιά, το σημείο της συμβολής του Κοσινορέματος με τον Γιδομανδρίτη, αποτελεί μια ιδιαίτερη περιοχή. Το πέτρινο γεφύρι, αδερφωμένο με τον παλιό διώροφο νερόμυλο με την πέτρινη κάλανη, που βρίσκεται ακριβώς δίπλα, σχηματίζει ένα αδιάσπαστο αρχιτεκτονικό σύνολο, το οποίο συνιστά εκπληκτικής ομορφιάς μνημείο της αγροτικής κληρονομιάς, αρμονικά συνδυασμένο, μάλιστα, με το σπάνιας φυσικής ομορφιάς τοπίο.
Το πέρασμα από την Κοιλάδα των Νεράιδων
Η διαδρομή συνεχίζεται στη δυτική πλευρά του Γιδομανδρίτη πλέον και πλάι στην Κοιλάδα των Νεράιδων με τα πολλαπλά θέλγητρα, για να καταλήξει μετά από 4 χιλιόμετρα στον Άγιο Θεόδωρο.
Μια σύντομη στάση στο τέρμα της διαδρομής, στον Άγιο Θεόδωρο, για ενατένιση της περιοχής των πηγών Γιδομανδρίτη, μιας περιοχής με πολλαπλά θέλγητρα (ελατοδάσος, χαράδρες, καταρράκτες, βουνοκορφές) και άλλη μία αντίστοιχη στην επιστροφή, μετά από παράκαμψη ενός χιλιομέτρου της διαδρομής, στα Αμπέλια, τον οικισμό – μπαλκόνι στον Γιδομανδρίτη, για ενατένιση του ποταμού από ψηλά, όπως και του κάτω μέρους του φαραγγιού του Κοσινορέματος και της Αμβρακιάς απέναντι, και η διαδρομή φτάνει στο τέλος της.
