Με την με αρ. πρωτ. ΥΠΠΟΑ/ΓΔΑΠΚ/ΔΝΠΑΑΠΚ/ΤΑΠΚΔΘ/47526/32280/159/28/1-2-2018 Yπουργική Απόφαση, εγκρίθηκε η εγγραφή του στοιχείου: «Το Πανηγύρι του Άη Συμιού στο Μεσολόγγι» στο Εθνικό Ευρετήριο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς.
Πρόκειται για έθιμο με ιστορική, θρησκευτική και μουσικοχορευτική διάσταση που τελείται δύο φορές τον χρόνο, το διήμερο της Υπαπαντής (2-3 Φεβρουαρίου) και το τετραήμερο του Αγίου Πνεύματος (Σάββατο-Τρίτη). Είναι μία από τις μεγαλύτερες γιορτές για την πόλη του Μεσολογγίου και αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα και πιο ξεχωριστά δρώμενα της περιοχής της Αιτωλίας.
Η πρωτοβουλία για την εγγραφή του πανηγυριού στο Εθνικό Ευρετήριο ΑΠΚ ξεκίνησε από τον Έφορο του Συλλόγου Πανηγυριστών «Ο Άη Συμιός», ΚώσταΣοκόλα, ο οποίος κινητοποίησε τα μέλη του Συλλόγου για την επικοινωνία τους με την αρμόδια Υπηρεσία για την εφαρμογή της Σύμβασης στην Ελλάδα.Ακολούθησε η διοργάνωση διημερίδας ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης της τοπικής κοινωνίας (27-28/1/2017) σε συνεργασία του Συλλόγου με τη Διεύθυνση Νεώτερου Πολιτιστικού Αποθέματος και Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς του ΥΠΠΟΑ, κατά τη διάρκεια της οποίας δόθηκαν τα ερεθίσματα για να συζητηθούν θέματα, όπως η αξία διαφύλαξης και ανάδειξης στοιχείων της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς με αφορμή το πανηγύρι του Άη Συμιού, αλλά και άλλων στοιχείων που απαντώνται στην ευρύτερη περιοχή της Δυτικής Ελλάδας. Επιπλέον, η τοπική κοινωνία είχε την ευκαιρία να ενημερωθεί για τη σημασία σχεδιασμού μιας συνολικής δέσμης μέτρων διαφύλαξης του πανηγυριού και την ανάγκη προβολής τους ακόμα και από τοπικούς πολιτιστικούς οργανισμούς, όπως το Μουσείο τηςΔιεξόδου. Σε συνέχεια της διημερίδας προέκυψε η ιδέα σύνταξης ενός ερωτηματολογίου με στόχο την αποτύπωση της γνώμης κάθε παρέας, σχετικά με την ανάγκη ευαισθητοποίησης πολιτών και επισκεπτών για συγκεκριμένα στοιχεία του δρωμένου, τη συνεργασία με λοιπούς πολιτιστικούς φορείς, αλλά και το πλαίσιο επιτέλεσης του πανηγυριού εντός και εκτός της πόλης του Μεσολογγίου. Από την αξιολόγηση των ερωτηματολογίων προέκυψαν τα ακόλουθα συμπεράσματα:
Οι παρέες των πανηγυριστών τονίζουν την ανάγκη ανάδειξης στοιχείων, όπως της ιστορικής κληρονομιάς, της σύνδεσης με το ιστορικό γεγονός της Εξόδου του Μεσολογγίου, των τελετουργικών πρακτικών και των ηθικών αρχών που χαρακτηρίζουν τις παρέες. Παράλληλα, εντοπίζουν φαινόμενα και συμπεριφορές που λειτουργούν εις βάρος του πανηγυριού, όπως η ένταξη μη μυημένων ατόμων νστις παρέες, η παραβατική συμπεριφορά των Ρομά, η μείωση των συμμετεχόντων τα τελευταία χρόνια και οι επιμέρους συμπεριφορές μεμονωμένων πανηγυριστών. Επιπλέον, αναγνωρίζοντας τη σημασία των δράσεων ενημέρωσης της τοπικής κοινωνίας, οι παρέες αναγνωρίζουν την ανάγκη υλοποίησης προγραμμάτων ευαισθητοποίησης των μαθητών αλλά και εκδηλώσεων για το ευρύ κοινό. Επιπλέον, αντιμετωπίζουν θετικά το ενδεχόμενο συνεργασίας με έναν πολιτιστικό οργανισμό, όπως η Διέξοδος, ενώ δίνουν ιδιαίτερη σημασία στο κριτήριο της επιλογής των εκδηλώσεων στις οποίες καλείται να πάρει μέρος ο Σύλλογος.
Το πανηγύρι όπως απαντάται σήμερα
Το πανηγύρι είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με το μοναστήρι του Αγίου Συμεών, που βρίσκεται στους πρόποδες του Αράκυνθου σε υψόμετρο 140 μ. και χρονολογείται στο 1740. Μετά τα γεγονότα της Εξόδου, το 1826, και με την ίδρυση του ελληνικού κράτους, το πανηγύρι προσλαμβάνει νέο χαρακτήρα, περιλαμβάνοντας στα τελετουργικά του δρώμενα και το μνημόσυνο προς τιμή των πεσόντων της Πολιορκίας του Μεσολογγίου.
Το Πανηγύρι του Άη Συμιού, προς τιμή του γέροντα Άη Συμιού, πραγματοποιείται δύο φορές τον χρόνο: Στις 2 και 3 Φεβρουαρίου, της Υπαπαντής και του Αγίου Συμεών, τελείται το λεγόμενο και χειμωνιάτικο ή γυναικείο πανηγύρι. Ο
χαρακτηρισμός γυναικείο προέρχεται από το γεγονός ότι παλιότερα συνήθιζαν να πηγαίνουν κυρίως γυναίκες με τα παιδιά τους, εκπληρώνοντας τάματα. Κατά το χειμωνιάτικο πανηγύρι, την πρώτη μέρα οι παρέες ανεβαίνουν στο μοναστήρι, όπου θα γλεντήσουν το βράδυ στα καθορισμένα στέκια τους. Το επόμενο μεσημέρι, αφού οι συμμετέχοντες προσκυνήσουν κατά τη λειτουργία που τελείται στο μοναστήρι, το γλέντι συνεχίζεται μέχρι το απόγευμα. Αργότερα οι παρέες συγκεντρώνονται έξω από την πύλη της πόλης και επιστρέφουν όλες μαζί για να συνεχίσουν το γλέντι στα στέκια της πόλης.
Κατά το τριήμερο της Πεντηκοστής (Κυριακή), του Αγίου Πνεύματος (Δευτέρα) και της Αγίας Τριάδος (Τρίτη) πραγματοποιείται το λεγόμενο και καλοκαιρινό πανηγύρι ή πανηγύρι των αρματωμένων. Το καλοκαιρινό πανηγύρι, που είναι και το γνωστότερο, είναι το δεύτερο μεγαλύτερο δρώμενο της πόλης μετά τις «Εορτές Εξόδου» και έχει χαρακτηριστικά μεγάλης λαϊκής θρησκευτικής και ιστορικής γιορτής. Τα προεόρτια ξεκινούν ήδη από την ημέρα της Αναλήψεως (περίπου δέκα μέρες πριν από την Πεντηκοστή), οπότε γίνεται το πρώτο «δοκιμαστικό» μάζεμα της κάθε παρέας, το οποίο φυσικά συνοδεύεται με γλέντι. Το πανηγύρι ξεκινά επίσημα από το Σάββατο πριν από την Πεντηκοστή, όπου οι παρέες γλεντούν στα καθιερωμένα στέκια τους στην πόλη. Την Κυριακή το πρωί ο κάθε καπετάνιος ξεκινά και περιφέρεται στα σοκάκια της πόλης, από όπου μαζεύει τα μέλη της παρέας του. Μέχρι το μεσημέρι έχουν συγκεντρωθεί όλοι για να φάνε το παραδοσιακό γιουβέτσι.
Την Κυριακή το απόγευμα οι παρέες συγκεντρώνονται στον μητροπολιτικό ναό του Αγ. Σπυρίδωνα και ξεκινούν την πομπή προς τον Κήπο των Ηρώων, όπου θα τελεστεί το μνημόσυνο προς τιμήν των πεσόντων της Εξόδου. Στη συνέχεια, οι παρέες ξεκινούν από τον Κήπο των Ηρώων για το μοναστήρι του Άη Συμιού. Φτάνουν μέχρι ενός σημείου χορεύοντας και από εκεί ανεβαίνουν στο μοναστήρι, ακολουθώντας μια διαδρομή περίπου δέκα χιλιομέτρων. Παλαιότερα η μετακίνηση προς το μοναστήρι γινόταν με άλογα. Σήμερα χρησιμοποιούνται κυρίως αυτοκίνητα, αν και κάποιοι πανηγυριστές ανεβαίνουν ακόμη με τα άλογά τους. Το πανηγύρι συνεχίζεται όλη νύχτα πάνω στο μοναστήρι μέχρι τις πρώτες πρωινές ώρες. Το πρωί της Δευτέρας πραγματοποιείται η θεία λειτουργία και στον χώρο καταφθάνουν Ρομά από όλη την Ελλάδα, για να βαφτίσουν τα παιδιά τους. Μετά τη λειτουργία, το γλέντι συνεχίζεται μέχρι το μεσημέρι, οπότε οι παρέες ξεκινούν την κάθοδο προς το Μεσολόγγι. Το απόγευμα της Δευτέρας και αφού συγκεντρωθούν οι παρέες στην περιοχή του Αγίου Αθανασίου, ξεκινά η μεγάλη πορεία των Αη- Συμιωτών προς το κέντρο του Μεσολογγίου, καταλήγοντας στον Άγιο Σπυρίδωνα. Οι παρέες, πρώτα οι αρματωμένοι και ύστερα οι καβαλαραίοι, εισέρχονται στην πόλη τραγουδώντας και χορεύοντας μέχρι να φτάσουν στα στέκια τους και να συνεχίσουν όλη νύχτα το γλέντι τους.
Την Τρίτη το απόγευμα, αφού τελεστεί το μνημόσυνο στο εκκλησάκι της Αγίας Τριάδας στη νησίδα της Κλείσοβας προς τιμήν των πεσόντων στην ομώνυμη μάχη (25 Μαρτίου 1826), οι πανηγυριστές επιστρέφουν στα καθιερωμένα στέκια για το τελευταίο γλέντι. Οι πανηγυριστές, που αποτελούν την ψυχή του πανηγυριού, χωρίζονται σε αρματωμένους και σε καβαλαραίους, οι οποίοι οργανώνονται σε ομάδες, τις παρέες. Όπως μαρτυρείται και σε κείμενα του Ανδρέα Καρκαβίτσα, οι παρέες παλαιότερα ονομάζονταν και μάγκες. Για τους αρματωμένους λένε ότι πάνε ντυμένοι, επειδή φορούν τις παραδοσιακές φορεσιές και τα άρματά τους, ενώ για τους καβαλαραίους ότι πάνε μ’ άλογο, λόγω του ότι ανεβαίνουν στο μοναστήρι και παρελαύνουν έφιπποι. Η κάθε παρέα έχει και τον αρχηγό της, τον λεγόμενο καπετάνιο (ή παλαιότερα μπουλουκτσή), ο οποίος είναι πρώτος μεταξύ ίσων. Αν οι αρματωμένοι και οι καβαλαραίοι είναι η ψυχή του πανηγυριού, η ζυγιά είναι εκείνη η οποία δημιουργεί την πνευματική έκσταση που χαρακτηρίζει τους Αη-Συμιώτες. Η ζυγιά είναι η τριμελής ορχήστρα που συντροφεύει κάθε παρέα και η οποία αποτελείται από δύο ζουρνάδες ή καραμούζες ή πίπιζες και ένα νταούλι ή νταβούλι ή ξεροντάουλο. Παραδοσιακά η ζυγιά αποτελείται από Έλληνες Ρομά, οι οποίοι παλαιότερα προέρχονταν σχεδόν αποκλειστικά από το Μεσολόγγι και τις γύρω περιοχές. Το πιο σημαντικό στοιχείο που χαρακτηρίζει μια παρέα είναι η συνεργασία και η αλληλεγγύη μεταξύ των μελών της, αλλά και με τη ζυγιά κατά τη διάρκεια του πανηγυριού. Επίσης, καταργούνται όλα εκείνα τα στοιχεία που διαφοροποιούν τις κοινωνικές ιεραρχήσεις, καθώς όλοι είναι ίσοι με όλους και δεν υπάρχει διάκριση μεταξύ Μεσολογγιτών πανηγυριστών και Ρομά οργανοπαιχτών. Είναι χαρακτηριστικό ότι τη Δευτέρα του Αγίου Πνεύματος πολλοί πανηγυριστές βαφτίζουν παιδιά τωνΡομά στο μοναστήρι του Άη Συμιού.
Πολύ σημαντικό στοιχείο είναι η μετάδοση από γενιά σε γενιά του ιδιαίτερου τρόπου «τραγουδίσματος» και των τρόπων κοινωνικής συμπεριφοράς, όπως προκύπτουν με την επιτέλεση συγκεκριμένων χορών. Κατά τη διάρκεια του πανηγυριού, εκτός από παλιά δημοτικά επιτραπέζια τραγούδια, κλέφτικα και λιανοτράγουδα, οι πανηγυριστές τραγουδάνε επίσης και φημισμένα μεσολογγίτικα μοιρολόγια, τραγούδια για την πολιορκία της πόλης, αλλά και αησυμιώτικα. Οι χοροί των πανηγυριστών περιλαμβάνουν, εκτός από τον τσάμικο και το συρτό, και τους ιδιαίτερους, τοπικούς χορούς του πανηγυριού, όπως το Χελάκι, το Τρίψιμο του Πιπεριού και τον φημισμένο Χορό του Πεθαμένου. Ο τελευταίος συνιστά την πιο χαρακτηριστική αησυμιώτικη αναπαράσταση: ο χορός ξεκινά από μια παρεξήγηση μεταξύ του καπετάνιου και ενός παλικαριού της παρέας, όταν ο δεύτερος διατάζει να σταματήσουν τα όργανα. Μετά από κάποιες φιγούρες που συμβολίζουν την πάλη, ο καπετάνιος καταφέρνει θανάσιμο χτύπημα στο παλικάρι και τον σκοτώνει. Αργότερα, συνειδητοποιώντας την πράξη του, σκύβει πάνω από τον νεκρό, θρηνεί και μετανοεί. Αμέσως ο άγιος κάνει το θαύμα του και ο νεκρός ανασταίνεται και σηκώνεται με ακόμα μεγαλύτερη διάθεση, σέρνοντας τον χορό με τον καπετάνιο και όλα τα μέλη της παρέας. Πολύ χαρακτηριστικό είναι και το «πέταγμα» των χαρτονομισμάτων (από το 2002 και μετά δολαρίων) από μέλη της παρέας προς τους οργανοπαίχτες της ζυγιάς ή προς τους συμπανηγυριστές. Με αυτόν τον συμβολικό τρόπο επιτυγχάνεται η «μετάβαση» του Αη-Συμιώτη από τον κόσμο των υλικών αγαθών, στην πνευματική έκσταση που χαρίζει ο ήχος της ζυγιάς. Εκφράζεται η λύτρωση του πανηγυριστή, η περιφρόνηση των υλικών και η έξαρση των πνευματικών /ηθικών αξιών.
