«Το δε την πόλιν σοι δούναι ούτ’ εμόν εστίν ούτε άλλου των κατοικούντων εν ταύτηι. Κοινήι γαρ γνώμηι πάντες αυτοπροαιρέτως αποθανούμεν και ου φεισόμεθα της ζωής ημών».
Κωνσταντίνος Παλαιολόγος
Γράφει ο καθηγητής Χρήστος Γερ. Σιάσος
Πεντακόσια εξήντα πέντε χρόνια πέρασαν από την αποφράδα εκείνη ημέρα της 29ης Μαΐου 1453. Από τότε που ακούστηκε η κραυγή «Εάλω η Πόλις» και η Βασιλεύουσα, η Πόλη των Αγίων μας, πέρασε στην κατοχή του Οθωμανού δυνάστη.
Κάθε χρόνο, αυτές τις ημέρες, άνθρωποι των γραμμάτων, ιστορικοί, αρθρογράφοι, ποιητές, διανοούμενοι, με τα γραφόμενα τους μας λένε ότι ολόκληρος ο Ελληνισμός γιορτάζει την Άλωση της Κωνσταντινουπόλεως, 29 Μαΐου 1453. Τόνοι, χαρτί και μελάνι, έχουν καταναλωθεί από πολλούς για να μπορούμε εμείς σήμερα να λέμε ότι, αναμφισβήτητα ο Έλληνας αγωνιζόταν επί αιώνες και αγωνίζεται για τα Ιερά και τα Όσια της Πατρίδος του, έχοντας μεγάλη προσήλωση στο τρίπτυχο, Θρησκεία – Πατρίδα – Οικογένεια.
Τα χρόνια εκείνα η Κωνσταντινούπολη αποτελούσε το κέντρο της Ορθοδοξίας και η Αγία Σοφία το Σύμβολό της… Η Αγία Σοφία αρχικά ήταν ένας μικρός Ναός (360 μ.Χ.), ο οποίος καταστράφηκε από πυρκαγιά. Ο Αυτοκράτορας Ιουστινιανός έχτισε στη συνέχεια μεγαλοπρεπέστατο Ναό αφού ανέθεσε στον αρχιτέκτονα Μηχανικό Ισίδωρο τη μελέτη και την κατασκευή του. Ο Ναός αυτός ήταν αφιερωμένος στην «Του Θεού Σοφία». Για το σκοπό αυτό συγκέντρωσε ότι σπάνια υλικά βρήκε από διάφορες πόλεις και περιοχές όπως, πολύτιμες πέτρες, χρυσό, ασήμι και άλλα για το χτίσιμο του Ναού.
Η ανέγερση του Ναού ξεκίνησε τέλος Φεβρουαρίου το 532 και τελείωσε τέλος Δεκεμβρίου το 537. Για την ανέγερση του Ναού εργάστηκαν 10.000 εργάτες και το κόστος ξεπέρασε τα 350 εκατομμύρια χρυσές δραχμές της εποχής.
Την όλη επίβλεψη του μεγάλου αυτού έργου την είχε ο ίδιος ο Ιουστινιανός και όταν το έργο παραδόθηκε ολοκληρωμένο ο Αυτοκράτορας είπε: «Δόξα τω Θεώ τω καταξιώσαντι με τοιούτον έργο επιτελέσας. Νενίκηκά σε Σολομών».
Ο Μεγαλοπρεπέστατος αυτός Ναός έχει 100 παράθυρα, 1000 καντήλια και 1000 Κληρικούς. Ακόμη υπηρετούσαν 80 Πρεσβύτεροι 150 Διάκονοι, 25 ψαλτάδες, καθώς και πολύ βοηθητικό προσωπικό. Σήμερα η Αγία Σοφία έχει συληθεί. Το 1935 μετατράπηκε σε Μουσείο ενώ το 1930 το Αμερικανικό Βυζαντινό Ινστιτούτο ανέλαβε την αποκάλυψη και τον καθαρισμό των ψηφιδωτών εικόνων.
Το 1404 στην Κωνσταντινούπολη γεννήθηκε ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος. Ο Βασιλιάς Ιωάννης, αδελφός του Κωνσταντίνου, ζητάει βοήθεια από την Ιταλία για να αντικρούσει τον Τουρκικό κίνδυνο. Το 1439 ο Κωνσταντίνος αναλαμβάνει τον Θρόνο που απουσίαζε ο αδελφός του.
Στην Ιταλία επιχειρείται η άλωση της Ορθοδοξίας με την υπογραφή της Ένωσης των δύο Εκκλησιών και από τον Ιωάννη. Αρνήθηκαν την Ένωση και την υπογραφή Επίσκοποι και τοποτηρητές των Ανατολικών Πατριαρχείων και ο λαός άρχισε να εξοργίζεται κατά των Βασιλέων.
Το 1448 προς το τέλος Οκτωβρίου πεθαίνει ο Βασιλιάς Ιωάννης και νέος Βασιλιάς αναλαμβάνει στις 6 Ιανουαρίου το 1449 στον Ιερό Ναό του Αγίου Δημητρίου στο Μυστρά, ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος. Ανήμερα της εορτής του Αγίου Σπυρίδωνος 12 Δεκεμβρίου 1452 γίνεται συλλείτουργο στην Αγία Σοφία από τον Καρδινάλιο Ισίδωρο παρουσία του Κωνσταντίνου.
Από τα τέλη Μαρτίου του 1453 ο Μωάμεθ άρχισε να μεταφέρει τον στρατό του συνολικής δυνάμεως 50.000 ανδρών μπροστά στα τείχη της Βασιλεύουσας και την 7η Απριλίου άρχισε η πολιορκία.
Ο Παλαιολόγος ζητά βοήθεια αλλά μετά από το συλλείτουργο που έγινε στην Αγία Σοφία δεν τον βοηθάει κανείς. Στις 18 Απριλίου το Ελληνικό Πυροβολικό χτυπά τα πυρομαχικά του Μωάμεθ.
Την 20η Απριλίου, μικρός στόλος τεσσάρων πλοίων φορτωμένος σιτηρά από την Σικελία έρχεται μέσου του Βοσπόρου και κατορθώνει μετά από ολοήμερη ναυμαχία να διασπάσει τον τουρκικό κλοιό και να μπει στον Κεράτιο κόλπο. Το ψυχολογικό αντίκτυπο τόσο στους πολιορκητές όσο και στους πολιορκημένους ήταν τεράστιο. Ο Ελληνικός στόλος με αδιάκοπη προσευχή στην Παναγία Βλαχερνών άρχισε σιγά-σιγά να καταστρέφει τα Τουρκικά καράβια.
Ο Μωάμεθ μετά από δύο ημέρες, την Κυριακή 22 Απριλίου, με ένα τολμηρό εγχείρημα προσπαθεί να «πολιορκήσει» στον Κεράτιο κόλπο από την ξηρά. Αμέσως ο Ελληνικός στρατός αναχαιτίζει τον Τουρκικό το το στρατό. Προς τα μέσα Μαΐου ο Τουρκικός στρατός υψώνει μεγάλο ανάχωμα μπροστά στα Ελληνικά κάστρα της Πόλης και σ΄αυτήν την περίπτωση ο Ελληνικός στρατός αντέκρουσε και αυτή την προσπάθεια των Τούρκων.
Στις 23 Μαΐου ο Μωάμεθ στέλνει με αγγελιοφόρους τελεσίγραφο στον Αυτοκράτορα Κωνσταντίνο Παλαιολόγο και του ζητούσε την παράδοση της Πόλης, υποσχέθηκε ότι δεν θα πειράξει κανέναν από τους ανθρώπους του. Ο Κωνσταντίνος δεν τα πίστεψε αυτά που του είπαν οι αγγελιοφόροι και, αφού κοίταξε την εικόνα του Αγίου Κωνσταντίνου και της Αγίας Ελένης απάντησε στους απεσταλμένους του Μωάμεθ με την Ιστορική φράση: « Το δε την Πόλιν σοι δούναι, ουτ΄εμόν εστίν ουτ΄άλλον των κατοικούντων εν ταύτη. Κοινή γαρ γνώμη πάντες αυτοπροαιρέτως αποθανούμεν και ου φεισόμεθα της ζωής ημών».
Στις 24 Μαΐου αρχίζει η μεγάλη παράκληση και η λιτανεία με την Αγία Εικόνα της Παναγίας Βλαχερνών. Όλοι τώρα λένε ότι η Πόλη δεν θα πέσει στα χέρια των Τούρκων. Η απόφαση όμως των Τούρκων ήταν ακριβώς αντίθετη δηλαδή ότι η Πόλη θα έρθει υπό την κυριαρχία των, γι΄αυτό το λόγο ετοίμαζαν γενική επίθεση..
Την Δευτέρα 28 Μαΐου 1453 με επικεφαλής τον Αυτοκράτορα Κωνσταντίνο, τον Κλήρο και τον λαό αρχίζει στο Ναό μεγάλη λιτανεία, γονατιστοί όλοι άρχισαν την προσευχή των. Σε μια κατανυκτική ατμόσφαιρα, έγινε η τελευταία πάνδημη Θεία Θειτουργία στην Αγία Σοφία. Η νύχτα της 28ης Μαΐου στην Αγία Σοφία ήταν ατελείωτη.
Σ’ αυτό το φορτισμένο κλίμα ο αυτοκράτορας εξεφώνησε την τελευταία του ομιλία και μεταξύ των άλλων είπε: «Καλώς ούν οίδατε, αδελφοί, ότι διά τέσσερά τινα οφείλεται κοινώς εσμέν πάντες ίνα προτιμήσωμεν αποθανείν μάλλον ή ζην, πρώτον μεν υπέρ της πίστεως ημών και ευσεβείας, δεύτερον δε υπέρ πατρίδος, τρίτον υπέρ τού βασιλέως ως Χριστού Κυρίου, και τέταρτον υπέρ συγγενών και φίλων. Λοιπόν, αδελφοί, εάν χρεώσταί εσμεν υπέρ ενός εκ των τεσσάρων αγωνίζεσθαι έως θανάτου πολλά μάλλον υπέρ πάντων ημείς, ως βλέπετε προφανώς και εκ πάντων μέλλομεν ζημιωθήναι». Δηλαδή: «Γνωρίζετε καλά αδελφοί ότι δια τέσσερα πράγματα οφείλομεν να προτιμήσουμε όλοι από κοινού να αποθάνουμε παρά να ζήσουμε, πρώτον υπέρ της πίστεως και ευσεβείας μας, δεύτερον υπέρ πατρίδος, τρίτον υπέρ του βασιλέως μας και τέταρτον υπέρ των συγγενών και των φίλων μας. Λοιπόν αδελφοί αν οφείλουμε να πολεμήσουμε μέχρι θανάτου για το ένα εκ των τεσσάρων, πολύ περισσότερο οφείλουμε για όλα αυτά». Μέσα σε αυτό το κατανυκτικό κλίμα, ο Αυτοκράτορας αφού κοινώνησε των Αχράντων Μυστηρίων, τους ασπάστηκε όλους, ζητώντας τους συγχώρηση για τυχόν αδικίες που τους είχε κάνει.
Την Τρίτη τα ξημερώματα οι Τούρκοι ξεκίνησαν τον πόλεμο και οι γενναίοι Έλληνες με μπροστάρη τον Αυτοκράτορα Κωνσταντίνο αμύνονταν ηρωικά.
Πανικός απλωνόταν παντού. Οι γενίτσαροι περικύκλωσαν τον Κωνσταντίνο. Ήταν μόνος του , όλοι γύρο του ήταν νεκροί. Κάποια στιγμή φωνάζει «…δεν υπάρχει κανείς Χριστιανός να μου πάρει το κεφάλι…». Ένας γενίτσαρος τον χτυπάει πισώπλατα και τότε ο Αυτοκράτορας με τρεμάμενη φωνή λέει «Εάλω η Πόλις», κάποιο δόρυ στη συνέχεια τον βρίσκει στο στήθος και ο Κωνσταντίνος «έφυγε» για τους ουρανούς λέγοντας, «Σώπασε κυρά Δέσποινα και μην πολύ δακρύζεις, πάλι με χρόνια με καιρούς πάλι δικά μας θ΄άναι» μια υπόσχεση του Κωνσταντίνου που όλοι μας αναζητούμε.
Όταν οι Τούρκοι μπήκαν στην Εκκλησία της Αγιάς Σοφιάς ο Ιερέας που τελούσε την Θεία Λειτουργία μόλις είδε τους άπιστους Τούρκους πήρε το δισκοπότηρο με την Θεία Κοινωνία και από μια μικρή πόρτα έφυγε. Αμέσως οι Τούρκοι προσπάθησαν να ανοίξουν την πόρτα αλλά δεν τα κατάφεραν, η Παναγία έκανε το θαύμα της και οι Άγιες Γραφές μας λένε ότι ο Ιερέας κάποια ημέρα θα ολοκληρώσει την Θεία Λειτουργία.
Ο Ελληνισμός εισήλθε σε μία βαριά δουλεία 400 χρόνων απ’ όπου εξήλθε με μία Επανάσταση.
Όλοι μας οφείλουμε να θυμούμαστε και να αντλούμε διδάγματα από την αποφράδα εκείνη ημέρα που στην μνήμη μας βρίσκεται σαν μια σκοτεινή σελίδα της Ιστορίας του Ελληνισμού και όχι μόνο. Σήμερα ας βρούμε τη δύναμη να δούμε μέσα από τους εφιάλτες και τις κερκόπορτες της παγκοσμιοποίησης και την αποκοπή από τις ρίζες μας, το αληθινό φως, που θα φέρει τον πολιτισμό μετατρέποντας τη μαύρη εκείνη επέτειο σε ελπίδα, περηφάνια, πνευματική και ψυχική ανάταση στο Έθνος μας.
Οφείλουμε να αγωνιζόμαστε για τα ιδανικά που κληρονομήσαμε από τους προγόνους μας και αυτά να τα αποδώσουμε με σεβασμό και ευλάβεια στη νέα γενιά, στα παιδιά μας.
Πρέπει να θυμόμαστε την Άλωση, διότι μέσα από τις διηγήσεις των ιστορικών ξετυλίγεται η Ελληνική διαχρονική πορεία των αξιών του Οικουμενικού Ελληνισμού. Η άλωση μάς δώρισε το δικαίωμα να πιστεύουμε στην Μεγάλη ιδέα, και, χωρίς Μεγάλες ιδέες τα Έθνη δεν πάνε μπροστά, δεν προκόβουν.
Ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης σ’ έναν από τους λόγους του μας λέει ότι, το Γένος μας πεισματικά αρνιέται να υποταχθεί: «Το Γένος ποτέ δεν υποτάχθηκε στο Σουλτάνο! Είχε πάντα το Βασιλιά του, το στρατό του, το κάστρο του. Βασιλιάς του ο Μαρμαρωμένος Βασιλιάς, στρατός του οι Αρματωλοί και κλέφτες, κάστρα του η Μάνη και το Σούλι».
Ας αγωνισθούμε με όπλα πνευματικά και ηθικά και να διδασκόμαστε από την Παράδοση και το βίωμα της Εκκλησίας μας. Η Άλωση και οι κατά καιρούς εξελίξεις μας διδάσκουν ότι επιβιώσαμε μέχρι σήμερα χάρις στην Ορθόδοξη Εκκλησία μας. Διότι η Ορθόδοξη Παράδοση μας θυμίζει ότι, μετά από κάθε Σταύρωση του Γένους μας, ακολουθεί η Ανάσταση. Αρκεί όλοι μας να το πιστέψουμε, και να μην ξεχνάμε ποτέ την 29η Μαΐου 1453, την 25η Μαρτίου 1821, την 27η Αυγούστου 1922, την 20η Ιουλίου 1974, την 31η Ιανουαρίου 1996.
Ο αείμνηστος Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και πάσης Ελλάδος μακαριστός Χριστόδουλος απηύθυνε προς όλους μας ένα προφητικό για τις μέρες μας μήνυμα:
«…Χρειάζονται να πολλαπλασιασθούν οι άνθρωποι που κάνουν Αντίσταση. Που παραμένουν πιστοί στις παραδόσεις μας, στις αξίες μας, στην ιστορία μας και στους αγώνες μας. Οι αναθεωρητές πολύ κακή συγκυρία επέλεξαν για να γκρεμίσουν από τις καρδιές των Ελλήνων τα κάστρα των θυσιών. Σταθήτε όλοι όρθιοι στις επάλξεις σας και μην ξεπουλήσετε τα πρωτοτόκια μας. Διδάξτε στα παιδιά σας την αλήθεια, όπως την εβίωσαν οι αείμνηστοι Πατέρες μας. Ο λαός μας ξέρει να υπερασπίζεται τα ιερά και τα όσιά του. Το έχει κατ’ επανάληψιν αποδείξει. Και θα το αποδείξει και πάλι. Αντίσταση και Ανάκαμψη. Για να ξαναβρούμε ό,τι έχουμε χάσει, για να υπερασπισθούμε ό,τι κινδυνεύει…»
Τέλος οφείλουμε να θυμούμαστε και να αντλούμε διδάγματα από την αποφράδα εκείνη ημέρα που στην μνήμη μας βρίσκεται σαν μια σκοτεινή σελίδα της ιστορίας του Ελληνισμού.
