Ο γιγάντιος όγκος της Βαράσοβας είναι ένα μυθικό, μαγικό βουνό. Το «Αγιον Ορος της Αιτωλίας» όπως ονομαζόταν στα βυζαντινά χρόνια. Τόπος ιερός, ιστορικός, εντυπωσιακός που η αρχαιολογική έρευνα του έδωσε ακόμη μεγαλύτερο ενδιαφέρον. Η πρώτη εντύπωση του ερειπιώνα στον οποίο αφθονούσαν οι πέτρες, τα ξύλα, τα σπασμένα κεραμίδια και τα χώματα, ένα ανακατωμένο δηλαδή πλήθος στοιχείων, έδωσε τη θέση του σε εντυπωσιακά ευρήματα. Γιατι ώς το 1991 που ξεκίνησε η συστηματική ανασκαφή του, δεν έδινε καμία υποψία για τους θησαυρούς που κρύβει μέσα του και για την τρισχιλιετή ιστορία του που χάνεται στα βάθη του μύθου.
Ενας οργανωμένος ασκητικός βίος. Ενα πλήρες μοναστήρι μέσα σε σπήλαιο, με διώροφα κελιά, τριώροφο πύργο, μικρότερο σπήλαιο με την εστία και το φωτάναμα, ναΐσκο στο κέντρο, κοιμητήριο στο οποίο εντοπίστηκαν εκατοντάδες σκελετοί. Ακόμη και διώροφοι τάφοι, δεξαμενές νερού και φούρνος είναι ορισμένα από όσα έφερε στο φως ο καθηγητής βυζαντινής αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων Αθανάσιος Παλιούρας και οι συνεργάτες του.
Μοναδική στην Ελλάδα
Ομως, η ύπαρξη εγκλείστρας κάνει το μνημείο μοναδικό. Ενός δηλαδή «μικρού σπηλαίου πάνω από το μεγάλο, όπου ανέβαινε ο “έγκλειστος” με ξύλινη σκάλα και σε μικρό σκοτεινό δωμάτιο παρέμεινε εβδομάδες, μήνες, ίσως και χρόνια μελετώντας, προσευχόμενος ή διαβάζοντας και γράφοντας κάποιο ασκητικό κείμενο».
Στον ελλαδικό χώρο είναι η μόνη που έχουμε. Μια ανάλογη, του Αγίου Νεοφύτου, εντοπίστηκε στην Πάφο της Κύπρου και άλλες δυο τρεις στην Αίγυπτο και την Παλαιστίνη.
Τα χιλιάδες κινητά ευρήματα μαρτυρούν πως το σπήλαιο του Αγίου Νικολάου της Βαράσοβας παρουσίαζε δραστηριότητα για δέκα αιώνες ως λατρευτικό και ησυχαστικό κέντρο. Από τον 9ο ώς τον 19ο αι. Διακοσμημένα αγγεία και πιάτα του 16ου και 18ου αι., μονόχρωμη κεραμεική 13ου – 15ου αι., ένας λέβητας του 10ου αι., άφθονα μεσοβυζαντινά γυαλιά, αποτμήματα μαρμάρινων θωρακίων του τέμπλου, σπαράγματα από τοιχογραφίες, κομμάτια ξύλου ζωγραφισμένα και λίγα νομίσματα, αποδεικνύουν μακρόχρονη παραμονή. Επίσης, καλή οργάνωση και υψηλό επίπεδο αισθητικής.
Το συγκρότημα ήταν και μια καλή «ασπίδα» στις επιθέσεις των πειρατών. Σε περίπτωση κινδύνου από ξαφνικές εφόδους, οι μοναχοί ανέβαιναν στο μικρό αθέατο σπήλαιο παίρνοντας μαζί τους εικόνες, χρυσά και αργυρά σκεύη, χειρόγραφα και κειμήλια, τραβώντας τις ανεμόσκαλες για να είναι η είσοδος στη σπηλιά αδύνατη. Η έρευνα βέβαια φανερώνει διαχρονική εξέλιξη στο χώρο από την προϊστορική εποχή. Απόδειξη το πιθάρι με ταφή εκείνης της εποχής που εντοπίστηκε σε βάθος πέντε μέτρων στη νότια γωνία της εγκλείστρας.
Τα τελευταία 200 χρόνια το σπήλαιο ήταν καταφύγιο των κατσικιών που ζουν στη χαράδρα. Ομως, υπήρχε ένας απόηχος της αρχαίας ιστορίας του ιερού αυτού χώρου που καλλιέργησαν οι κάτοικοι των γύρω χωριών. Απόδειξη ένα πετρόχτιστο εικονοστάσι στο οποίο άναβαν ένα καντήλι μπροστά από χάρτινες εικόνες του Αγίου Νικολάου. Οποιος είχε την αντοχή να σκαρφαλώσει ώς εκεί.
Μας είναι γνωστό από τον Ομηρο, λέει ο Αθ. Παλιούρας. «Στην Ιλιάδα, στον κατάλογο των πλοίων που στέλνουν οι ελληνικές πόλεις στην Τροία, η πρωτεύουσα Καλυδών στέλνει οχτώ πλοία και η «αγχίαλος Χαλκίς» δύο». Η αγχίαλος, δηλαδή η παραθαλάσσια Χαλκίδα, υπάρχει έως σήμερα σε ένα μακρόστενο οροπέδιο στα ανατολικά της Βαράσοβας».
Μυθολογία
Στην κορυφή της, «έβοσκε τα κατσίκια του ο μυθικός Τίτορμος ο Αιτωλός (το σήμα και το έμβλημα της σημερινής ποδοσφαιρικής ομάδας του Παναιτωλικού Αγρινίου) που νίκησε στην άρση βαρών τον περίφημο ολυμπιονίκη Μίλωνα από τον Κρότωνα της Κάτω Ιταλίας».
Οι περιηγητές του 17ου και 18ου αι. γράφουν πως η περιοχή φιλοξενεί δεκάδες μοναστήρια, ενώ ένας απ’ αυτούς, ο Bazin, διηγείται πως «οι βοσκοί της περιοχής τον διαβεβαίωσαν πως στα 1864, που πέρασε από την περιοχή, μέτρησαν 72 εκκλησίες, μοναστήρια και ασκηταριά».
Η μεγάλη ακμή τοποθετείται στη μεταβυζαντινή περίοδο. Τότε, γύρω από το άγιο βουνό οργανώνονται τεράστια μοναστήρια (Παναξιώτισσα Γαβρολίμνης, Παναγιά Τρημιτού, Αγιος Δημήτριος) και πολλές εκκλησίες ερειπωμένες σήμερα. Εν τω μεταξύ, στις απότομες χαράδρες ανοίγονται πολλά σπήλαια. Το σημαντικότερο και μεγαλύτερο είναι του Αγίου Νικολάου στο οποίο διέμενε μικρή αδερφότητα στη διάρκεια δέκα αιώνων.
Η αγωνία της αναστήλωσης
Ο ανασκαφέας και πανεπιστημιακός δάσκαλος παραδέχεται το άγχος που έχει: «Εχω την αγωνία της αναστήλωσης και ανάδειξης αυτού του πνευματικού θησαυρού. Προσπαθώ με τους συνεργάτες μου να ετοιμάσουμε μελέτη έστω και μερικής αναστήλωσης. Οι δυσκολίες όμως είναι μεγάλες. Πρώτα απ’ όλα το πρόβλημα της πρόσβασης που έως σήμερα γίνεται μόνο διά θαλάσσης. Αλλά φαντάζεστε να αναστηλωθεί το μοναστηριακό συγκρότημα στο Σπήλαιο, να ξανακατασκευαστεί η σκαλωσιά προς την εγκλείστρα και να μετατραπεί σε προσκύνημα αυτός ο ιερός, ιστορικός και γοητευτικός τόπος;».
Τα κινητά ευρήματα (μαζί και τα τρία βυζαντινά νομίσματα και τα 10 βενετσιάνικα) άρχισαν να συντηρούνται. Ομως τι θα γίνει με τον χώρο; Εχουν ήδη υποβληθεί τρεις προτάσεις για την ένταξή του στο Δ΄ ΚΠΣ, μέσω της 9ης αρμόδιας εφορείας. Ο λόγος τώρα είναι στο ΥΠΠΟ.
Πηγή : Καθημερινή Της Γιωτας Συκκα
